Ko hono tauhi ‘o e ‘ilo ‘a e komiunitií

Ngaahi fiema‘u vivili ki he ngaahi ‘apí

‘Oku mau tukupā ke ngāue mālohi ke ‘oatu ‘a e ngaahi fale lelei taha te mau ala lava ‘o ‘oatú, ‘i he vave taha te mau ala lavá, fakafou ‘i hono toe langa fakalakalaka‘i ‘emau ngaahi konga kelekelé pea fengāue‘aki mo e ni‘ihi kehe kau ai ‘a e ngaahi kautaha langá mo e iwi.

‘Oku hokohoko atu ‘emau vakavakai‘i ha ngaahi faingamālie ke fakalahi ‘emau ngaahi ‘api ma‘á e kakaí koe‘uhí ‘oku mau ‘ilo ‘e lava ke liliu ‘e ha ‘api Kāinga Ora ‘a e ngaahi mo‘uí pea ‘i ai mo ha‘ane uesia te ne fakatolonga ‘a e ngaahi to‘utangatá.

Ko hono ma‘u ha ‘api tu‘uma‘u, māfana, mo fakatupu mo‘ui leleí ‘oku mahu‘inga ia ki he ngaahi tafa‘aki kotoa ‘o e mo‘ui ha tokotaha - mei he akó mo e ngāué ki he tu‘unga mo‘ui lelei fakaesino mo faka‘atamai. ‘Oku fu‘u tokolahi ‘a e ngaahi fāmili mo e fānau ‘oku fetō‘aki ‘a e anga ‘enau nofó, pea ko ‘emau tukupaá ia ke ‘oatu ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘i he vave taha ‘e ala lavá ke tokoni ki hono a‘usia ‘a e fiema‘u fakavavevave ko ení. 

Ko e feitu‘u ‘oku mau langa ai ‘a e ngaahi ‘apí ‘oku makatu‘unga ia mei he fiema‘u ki ha falé mo e faingamālie ke ‘oatu ha ngaahi ‘api lahi ange ‘i he feitu‘u ‘oku ofi ki he ngaahi ‘apiakó, ngaahi fehokotaki‘anga ki he ngaahi founga fefononga‘aki fakatokolahí, ngaahi falekoloá mo e ngaahi sēvesi kehe ‘oku fiema‘u ‘e he ngaahi fāmilí ke faingofua ‘enau ‘alu ki aí.

Langa hake ha ngaahi komiunitī ‘oku tupulaki, leva‘i lelei mo fekau‘aki

Ko ‘emau taumu‘á ke ‘ikai ngata pē ‘i hono ‘oatu ha ngaahi ‘api ‘oku māfana, mo mātu‘u kae pehē foki ki hono tokoni‘i ‘a e ngaahi komiunitií pea tokoni ki hono langa ha ngaahi kaungā‘api lelei.

‘Oku mau loto ke fengāue‘aki vāofi mo e ngaahi komiunitií ke tokoni ki hono langa ha ngaahi feitu‘u ‘oku tupulaki, leva‘i lelei mo fekau‘aki ‘e lava ke ui ko ‘api. Ko e taha ‘a e founga ‘oku mau fai ai ení ko hono fakapapau‘i ‘oku fa‘u ‘emau ngaahi ‘apí mo e ngaahi langa fakalakalaká ‘i ha founga te ne faka‘atā ai ‘a e kakaí ke fehokotaki pea nau hoko ‘o longomo‘ui ‘i honau ngaahi kaungā‘apí. ‘I he ‘emau ngaahi langa fakalakalaka lalahí ‘e lava ke kau ki heni ‘a e ngaahi ‘ēlia lanumata ‘i tu‘a ki he va‘ingá, pe ‘i he ngaahi tu‘unga ‘e ni‘ihi ko ha feitu‘u ‘ata‘atā ke ngāue‘aki kotoa ‘e he komiunitií.

‘Oku mau ‘ilo‘i ‘a e uesia ‘oku lava ke fakatupunga ‘e he ngaahi langa fakalakalaká ki he ‘emau kau kasitomaá, ngaahi kaungā‘apí mo e komiunitī fakakoló.

Ko ‘emau taumu‘a mu‘omu‘á ko e fengāue‘aki vāofi mo ‘emau kau kasitomā ‘oku nofo ‘i he ‘emau ngaahi ‘api lolotongá ‘a ia na‘e uesia nai ‘e he ngaahi toe langa fakalakalaká.

‘Oku mau toe fehokotaki foki mo e ngaahi kaungā‘api ofi tahá mo e komiunitī fakakoló fakalūkufua ke fakapapau‘i ‘oku nau lāu‘ilo ki he ngaahi palaní. Ko e ni‘ihi ‘o e ngaahi founga ‘oku mau fai ai ‘ení ‘oku kau ki ai hono tufaki ‘a e ngaahi tohi, ngaahi polokalama tokoni ma‘á e kakaí, ngaahi fakataha ‘i he ‘initanetí, mo e ngaahi me‘angāue fakakomipiuta.

‘Oku mau toe fa‘a fetu‘utaki foki mo e ngaahi kōsilio fakakoló, mana whenua (kakai tu‘ufonua ‘o Nu‘u Silá), ngaahi ‘apiakó, ngaahi kautaha fakahoko ngāué mo e kau fakafofonga falealea (MPs) fakafeitu‘ú, koe‘uhi ko e kau fakafofonga kinautolu ‘o e ngaahi fiema‘u ‘a e komiunitií.

Ngaahi polokalama fakahoko tokoni ‘a ia ‘oku lava ai ‘a e kakaí ‘o ako lahi ange mo ‘eke ‘a e ngaahi fehu‘i ko ha taha ‘o e ngaahi founga ‘oku mau fengāue‘aki ai mo e ngaahi komiuntií

Ngāue fakatatau ki he founga ngāue ki hono ma‘u mai ‘o e ngofuá

Ko e lahi taha ‘o e ngaahi fale langa fo‘oú, pe na‘e fokotu‘u ‘e kimautolu pe ko ha kautaha langa fakafo‘ituitui, ‘e fiema‘u ke fou atu ia ‘i ha founga ngāue ki hono ma‘u ‘o e ngofua ke langa ‘i he fonuá (resource consent process).

Ko e founga ngāue ki he ma‘u ‘o e ngofua ki he ngaahi nāunau ngāué ‘oku fakalele ia ‘e he kōsilio fakakoló. ‘Oku ne fakakau ki ai ‘a e ngaahi me‘a hangē ko e ‘i ai lo ia ‘o ha ngaahi ngāue lalahi mo e ngaahi sēvesi fe‘unga ke ne poupou‘i ‘a e ngaahi langa fo‘ou kuo fokotu‘utu‘ú pea mo e founga ‘oku fenāpasi ai mo e Palani Fakavahé (District Plan).

Ko e Council ‘oku ne tu‘utu‘unia pe ‘oku fiema‘u ke fakahā/fanongonongo ki he kakaí ‘a e tohi kole ki ha ngofuá.

Kapau ‘e tali ‘e ha kōsilio fakakolo ha ngofua ki he langa ‘i he fonuá na‘e ‘ikai ke fanongonongo ki ha langa fale fo‘ou, ‘oku ‘ikai ha‘amau toe kaunga ke fetu‘utaki pe talanoa ki he komiunitií fekau‘aki mo e ngaahi fale fo‘ou ma‘á e kakaí, ka neongo ia ko ‘emau founga ngāué ke fakahoko ma‘u pē ki he ngaahi komiunitií ‘a e tu‘unga fakamuimui tahá ‘i hokohoko atu ‘a e ngaahi palaní.  

‘I he taimi ‘e fiema‘u ai ‘e he Council ke fanongonongo atu hano tukuatu ‘o ha ngofua ke langa ‘i he fonuá, ‘e fai leva ‘a e fakatalanoa mo e ngaahi kaungā‘apí fekau‘aki mo e ngaahi palani ki he langá he ko e konga ia ‘o e founga ngāué.  

Ngaahi polōseki lalahí

Ki he ‘emau ngaahi polōseki lalahí, ‘a ia ‘oku palani‘i fakalelei mo fakatupulekina ‘i he ngaahi ta‘u lahi pea fokotu‘u ai ha ngaahi ‘api ‘e lauiafe, ‘oku mau fengāue‘aki ‘i ha founga kehe.

Ko ‘emau ngāue fengāue‘aki ki he ngaahi polōseki lalahí ‘oku lōloa, ‘o ho‘ata mai ai ‘a e ‘inivesi ‘oku kaungā fakahokó mo e ngaahi hoa ngāué (partnerships) ‘oku kau atu ki ai ki hono fakahoko ‘o e ngaahi langa fakalakalaka ko ení.

‘I he founga ngāue ko ení ‘oku mau fengāue‘aki ai mo e ngaahi komiunitií ki he palani fokotu‘utu‘u lelei ‘oku fakahokó, fakataha mo ha tokanga tefito ki he ngaahi kōsilio fakakoló, kakai tu‘ufonua ‘o Nu‘u Silá, ngaahi ‘apiakó mo e ngaahi kautaha fakahoko ngāue ‘oku ‘i ai ‘enau kaunga ki he komiunitií pea fakahoko ai ‘a e ngaahi ngāue.   

‘Ilo fekau‘aki mo ‘emau ngaahi polōseki lalahí.