‘Ilo Fo‘oú (Innovation)
Kuo liliu ‘e he Kāinga Ora ‘a ‘ene ngāue langá ke ‘i ha tu‘unga fakapotopoto, longomo‘ui mo tu‘uloa ange.
‘Oku mau ngāue fakataha mo homau ngaahi hoa ngāue ki he langa fakalakalaká mo e langa falé ke fa‘u ai ha ngaahi founga fo‘ou ke fakalahi ‘a hono tuku atu ‘o e ngaahi fale tu‘unga leleí mo fo‘oú ka e kei ma‘u pē hono tu‘unga ma‘ama‘a fakapa‘angá mo fakapapau‘i ‘a ‘ene fakatupu mo‘ui leleí mo e tu‘unga lelei ki he mo‘u‘i ‘a kinautolu ‘oku nofo aí.
Kuo ‘osi ngāue fakataha ‘emau ngaahi timi ‘ilo fo‘oú mo e Scion, BRANZ, Callaghan Innovation mo e ngaahi kautaha kehe ‘oku nau tataki ‘a e ngāue‘angá ni. ‘Oku kau ‘i he ngaahi faingamālie kuo mau ngāue ki ai ki ha tekinolosia, ngaahi founga ngāue mo e ngaahi koloa fo‘ou ‘e ala hoko ha motuhia ki aí ‘oku kau ki ai ‘a e:
- Fakatotolo fakaloto-falé mo e ngaahi polokalama langa fakalakalaka ki he ngaahi nāunau langá mo e ngaahi sisitemí
- Ko ha fakava‘e GIS ke fakatātaa‘i ai ‘a e tāfeá, ‘ilo fakatekinikale ki he kelekelé mo e ngaahi palani fakafeitu‘ú ‘i he ‘īmisi satelaite 3D, ke lava ai ‘o ‘analaiso ‘a e tu‘unga lavame‘a ‘o e ngaahi fakakaukau 3D ki he langa falé
- Fetongi ‘o e ngaahi aleapau langa fale taautaha ‘aki ha Ngaahi Aleapau Langa Fale ta‘u lahi, ke ‘oatu ai ki he ‘emau ngaahi hoa ngāué ‘a e ongo‘i pau ‘oku nau fiema‘u ke fakalakalaka mo fakalahi ‘enau ngāué
- Fakavave‘i ‘o e vaha‘a taimi ki he fakangofuá ‘aki ha ngaahi fa‘unga fale angamaheni mo lava ke toutou fakahoko mo tomu‘a tali ‘oku ‘i he tu‘unga Lifemark mo e Homestar
- Hoa ngāue mo e Piritahi ke fakataha‘i ‘a e ngaahi ngāue sivile ‘oku fiema‘u ke teuteu‘i ‘o e kelekelé ki he langa ‘i he ‘emau ngaahi langa fakalakalaka lalahí.
‘Oku mau fakalahi ‘emau faka‘aonga‘i ‘o e nāunau ‘oku ngaohi ‘i he feitu‘u kehe mei he feitu‘u ‘oku langa ai ‘a e falé ko ha founga langa, fakataha mo hono ngāue‘aki ‘o e fa‘u fakakongokongá (modular design) mo e ngaahi nāunau langa fakatekinolosia hangē ko e papa lōlahi‘í (cross-laminated timber).
‘Oku lahi ‘emau ngaahi ‘api motu‘a ange ‘oku hauhausia mo faingata‘a hono fakamāfana‘í. ‘Oku mau fakafo‘ou ‘emau ngaahi fale nofo‘anga lolotongá mo langa ha ‘api fo‘ou, mo fakaeonopooni ‘a ia ‘oku fakapotopoto ange ‘enau faka‘aonga‘i ‘a e ma‘u‘anga iví mo e vaí. Te ne ngaohi ai heni ‘emau ngaahi fale nofo‘angá ke fakatupu mo‘ui lelei ange ki he kau ma‘u ‘apí mo e palanite foki. ‘Oku hulu atu ‘emau ngaahi ‘api fo‘oú ‘i he ngaahi fiema‘u ki he Tu‘utu‘uni Langa Falé (Building Code). ‘Oku ngaohi ‘e he ngaahi maama ‘okú ne fakapotopoto‘i ‘a e ma‘u‘anga iví, ngaahi nāunau ki hono faka‘aonga‘i fakapotopoto ‘o e vaí, ‘aofi fakamāfaná mo e sio‘ata lōuá ‘a ‘emau ngaaahi ‘apí ke māfana mo ma‘ama‘a ange.
‘I he ‘ene hoko ko ia ko e kautaha lahi taha ‘a Nu‘u Sila ‘oku nau tuku atu ‘a e ngaahi falé, kuo ma‘u ai ‘e he Kāinga Ora ha tu‘utu‘uni ‘a e pule‘angá ke ne tataki ‘a e liliú. ‘Oku ‘uhinga ia kuo pau ke mau takimu‘a ‘i he ‘ilo fo‘oú mo e ngāue‘i ‘o e fakalakalaká ke langa ha ngaahi ‘api lahi ange.
Ko e ngaahi nāunau ‘i he feitu‘u kehe mei he feitu‘u ‘oku langa ai ‘a e falé (OSM) ko ha founga langa ia ‘oku fakalahi ‘emau ngāue‘aki ‘i he ‘emau polokalama langá ke tuku atu ai ha ngaahi ‘api tu‘unga lelei ‘i ha taimi vave ange, mo e ngaahi ola lelei tahá ma‘á e kakaí mo e kāingá, ngaahi komiunitií, mo e ngāue‘anga langá.
Lau ha fakamatala lahi ange ki he OSM
Ko e Fale Lelei ki he Mo‘ui Leleí (Passive House) ko ha tu‘unga lelei ‘oku fakamu‘omu‘a ai ‘a hono tuku atu ‘o ha palōmesi: ko ha ‘api fakafiemālie, fetāfeaki lelei ai ‘a e ‘eá pea fiema‘u ki ai ha ma‘u‘anga ivi si‘isi‘i ‘aupito.
‘Oku mapule‘i pē ‘e he ngaahi ‘api ko ‘ení honau fua māfaná fakafou ‘i he fa‘unga poto, faka‘aonga‘i ‘o e ngaahi nāunau langa tu‘unga mā‘olunga, mo ha sisitemi ki he fetāfeaki ‘a e ‘eá ‘okú ne tānaki ‘a e ‘ea māfaná.
Ki he ‘emau kau kasitomaá, ‘oku ‘uhinga ‘a e nofo ko ia ‘i he Fale Lelei ki he Mo‘ui Leleí ki ha ma‘u‘ang ivi ‘oku ‘ikai fakamole, ‘ea fo‘ou mo lelei ‘i loto fale mo e ngaahi fua māfana fakafiemālie mo fakatupu mo‘ui lelei ‘i he kotoa ‘o e ta‘ú. Ki he ‘ātakaí, ‘oku ‘uhinga ia ‘oku mau tuku atu ‘a e ngaahi ‘api tu‘unga mā‘olunga ‘oku holoki lahi ai ‘a e ngaahi kasa kāponí.
‘Oku fu‘u kei fo‘ou ki Nu‘u Sila ‘a e fakakaukau ko ia ki he Fale Lelei ki he Mo‘ui Leleí, pea ‘e fiema‘u ha timi fa‘ufa‘u mataotao ke a‘usia ‘a e tu‘unga lelei ki he Fale Lelei ki he Mo‘ui Leleí pe tu‘unga lelei tatau.
Lau ha fakamatala lahi ange ki he ‘emau Ngaahi Fale Lelei ki he Mo‘ui Leleí mo e Ngāue ‘Ahi‘ahi ki he Fale Lelei ki he Mo‘ui Lelei Bader Ventura
‘I ha polokalama langa lahi mo fo‘ou pehe ni, mo ha tu‘utu‘uni ngāue ke tuku atu ha ngaahi ‘api lelei ange ki he ‘emau kau kasitomaá, kuo tukupā ai ‘a e Kāinga Ora ke fua ‘a e tu‘unga lelei ‘o e ni‘ihi ‘o ‘emau ngaahi ‘api fo‘oú hili hono langa mo nofo‘í.
‘I he ‘emau ngāue mo e kau kasitomā kuo nau loto ki aí, kuo mau kamata tānaki ai ha fakamatala, ‘okú ne tala mai ai ‘a e tu‘unga lelei ‘o e ngaahi ‘apí ‘o fakatatau ki he fakafiemālie hono ‘ea māfaná mo hono faka‘aonga‘i ‘o e ma‘u‘anga iví. ‘Oku mau fakataha‘i ‘a e fakamatala ko ‘ení mo hono savea‘i ‘a e lau ‘a e kau kasitomaá, ke mau ma‘u ai ha fakatātā kakato ‘o e tu‘unga fakafiemālie mo e lelei ‘o e ‘apí.
Ko hono tānaki ‘o e fakamatala ko ‘ení ko ha konga ia ‘o ‘emau tukupā ki hono hokohoko atu ‘o e fakaleleí, mo fakahoko ‘emau ngaahi kaveinga ki he tu‘uloá. ‘Okú ne tokoni‘i kimautolu ke mau ‘ilo‘i ai ‘a e ngaahi faingamālie ki he fakaleleí, pea te ne tākiekina ai ‘a e tu‘unga ki he ‘emau langa ‘i he kaha‘ú ke ‘inasi ai ‘a e kotoa ‘o e kau kasitomā ‘a e Kāinga Ora ‘i he ngaahi ‘api māfana, mātu‘u mo fakatupu mo‘ui lelei ‘oku ‘ikai fakamole hono fakamāfana‘í mo fakamokomoko‘í.
Kuo kamata ‘a e ‘uluaki ‘o e ngaahi fakatotolo '‘ahi‘ahí' ‘i Porirua, mo ha ngaahi palani ke fakalahi ‘a e polokalamá ki he kotoa ‘o e fonuá.
‘I he ngaahi loto koló, ‘oku ‘alu ke lahi ange ‘emau langa ai ‘a e ngaahi fale fungavaka tolu kaka ki ‘olungá ‘aki ‘a e papa kuo fakalōlahi‘i (CLT) Ko e nāunau fakaonopooni ko ‘ení ‘oku ma‘u ‘e hono fa‘ungá ha mālohi ‘o e sima pe ukamea pea ‘e lava ke tu‘utu‘u ia ki ha ngaahi pēnolo kuo ‘osi fa‘u ‘i ha fale ngāue – ‘o holoki ai ‘a e taimi langá ‘i he feitu‘u ‘oku fai ai ‘a e langá.
Sio ‘i he vitiō kuo taimi‘i ko ‘ení ke sio ai ki he vave, fakalongolongo mo e tu‘unga fakapotopoto ‘a hono langa ‘o e fale ‘apaatimeni CLT ‘i he ngaahi feitu‘u ki koló hangē ko Ponsonby ‘i ‘Aokalaní.
Kuo fakafo‘ou ‘a e peesí: 17 ʻOkatopa 2022