Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Api
‘E lava ke tokoni ‘a e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ki ha tōnounou kapau ‘oku ‘ikai fe‘unga ho‘o pa‘anga tipōsití mo e nō fakatau ‘apí ke fakatau ‘aki ha ‘api fo‘ou.
Ko e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Api ko ha polokalama fakapa‘anga ia ki hono kaungā-ma‘u ‘o ha ‘api ke tokoni‘i ‘a e fa‘ahinga toki fuofua fakatau ‘apí. Kapau ‘oku ‘ikai ke fe‘unga ho‘o pa‘anga tipōsití mo e nō falé ke fakatau ‘a e ‘api ‘oku ke faka‘amu ki aí, te ke ala ‘atā atu ke fakatau ha ‘api fakataha mo e Kāinga Ora. ‘Oku vakai‘i ‘a e ngaahi tohi kolé fakatatau ki he ngaahi tu‘unga takitaha, pea makatu‘unga ‘i he fiema‘ú mo e panga fe‘unga ki aí.
Ngaahi sitepu ki he ma‘u ‘apí mo e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí
‘Ilo fekau‘aki mo e ngaahi sitepu mahu‘inga ‘o e fononga ‘i he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí meí he tohi kolé ki he ma‘u ‘apí ‘i he ‘Steps to Home Ownership with First Home Partner [PDF, 456 KB].‘ Ki ha fakaikiiki lahi ange, fakalahi ‘a e ngaahi peesi fekumi ‘i laló.
‘Oku fiema‘u ke ke ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ki he nō ‘i ha pangikē ‘oku kau mai ke ma‘u ‘aki ha nō fakatau ‘api pea ke malava ‘o tokoni ‘aki ha mahu‘inga ‘ikai toe si‘isi‘i hifo he 5% ‘o e mahu‘inga ‘oku fakatau ‘aki ‘a e ‘api ‘oku ke faka‘amu ke fakataú. Ko e lahi ange ho‘o ‘inasi ‘oku tānaki atu ki aí, ko ‘ene leleí ange ia.
Ke ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí, ‘e fiema‘u ke ke:
- lahi hake ‘i he ta‘u 18
- hoko ko ha tangata‘ifonua Nu‘u Sila, tokotaha nofo-fonua, pe ko ha tokotaha ma‘u visa nofo-fonua ‘a ia ko ha “tokotaha nofo-fonua ‘i Nu‘u Sila”; PE ke ke tohi kole mo ha tokotaha ‘okú ne ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ki he hoko ko ha tangata‘ifonuá pe nofo-fonuá, pea ko ha‘o mali pe ko ha‘o kaume‘a (civil union) pe ‘oku mo nonofo mo e tokotaha ko iá
- ma‘u ha pa‘anga hū mai fakakātoa ‘a homou ‘apí kimu‘a ke to‘o ‘a e tukuhaú ‘oku ‘ikai toe lahi hake ‘i he $150,000
- ma‘u ha tu‘unga fakamo‘ua lelei (fakatatau ki ha līpooti ‘o e tu‘unga fakamo‘uá)
- hoko ko ha tokotaha toki fuofua fakatau ‘api
- te‘eki ai ke ke ma‘u ha tokoni mei he Kāinga Ora ke kaungā ma‘u ha ‘api
‘Oku fiema‘u ke ke fakatau ‘a e ‘apí ke ke nofo ai pea tukupā ke nofo ai ko ho‘o nofo‘anga tefito ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo he ta‘u ‘e tolu mei he ‘aho na‘e fakatau aí. Vakai‘i ‘a e ngaahi ‘api ‘oku ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ‘i he sitepu 4, 'Kumi pea mo fakatau ‘o ha ‘apí', ‘i lalo.
‘Oku kehekehe ‘a e ngaahi fiema‘u ki he pa‘anga hū maí kapau ko ha tokotaha koe meí ha to‘utangata ‘e ua (multi-generational household), pe ko ha fāmili ‘oku toko ono pe lahi ange ‘a ia ‘oku angamaheni ke nau nofo fakataha. Fetu‘utaki mai kiate kimautolu ‘i he 0508 935 266 pe firsthome.enquiries@kaingaora.govt.nz ke tau talanoa fekau‘aki mo ho‘o ngaahi tūkunga ‘i ‘apí.
Ngaahi fiema‘u ki he tipōsití
‘Oku fiema‘u ke ke ‘omai ha fakamo‘oni ‘oku ke tokoni mai ‘aki ha ‘inasi ‘oku ‘ikai toe si‘isi‘i hifo he 5% ki he mahu‘inga ‘oku fakatau ‘aki ‘a e ‘api ‘oku ke faka‘amu ke fakataú. ‘E ala kau ki heni ‘a e pa‘anga:
- ‘a ia kuó ke tātānaki ‘i he pangikeé
- mei ho‘o toho ko ia ho ‘inasi ki ho‘o fuofua fakatau ‘apí mei he KiwiSaver
- mei ha tali ‘o ha Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí
- me‘a‘ofa atu ‘aki ‘e ha mēmipa ho fāmilí
Kapau ‘oku ke ngāue‘aki ha pa‘anga na‘e me‘a‘ofa atu, ‘e fiema‘u ke ke fakakakato mai ha foomu fuakava ki ha me‘a‘ofa.
Fuakava ki ha me‘a‘ofa mei ha Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Api [PDF, 26 KB]
Ko e lahi ange ho‘o ‘inasi ‘oku tānaki atu ki hono fakatau ‘o e ‘apí, ko e toe leleí ange ia, koe‘uhi ‘e tokoni ia ke ke ‘i ha tu‘unga lelei ange ke ma‘u kakato ‘a e ‘apí.
Ngaahi makatu‘unga fakapangikē ki ha nō
Tānaki atu ki hono ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ‘a e Kāinga Ora ki he ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí, ‘e toe fiema‘u foki ke ke fakakakato mo e ngaahi makatu‘unga ki ha nō ‘i ha pangikē ‘oku kau mai kae lava ke nau ‘oatu ha nō fakatau ‘api.
‘Oku ‘i ai ‘a e ki‘i faikehekehe ‘i he ngaahi makatu‘unga ki ha nō ‘a e ngaahi pangikē mo e ngaahi kautaha nō hono kotoa, ka te nau fakakau ho‘o malava fakapa‘angá ke totongi ‘a e noó, ko ho ngaahi tūkunga fakapa‘angá, ko ho lēkooti fakamo‘uá mo e founga ho‘o ngāue‘aki ho‘o ngaahi ‘akauni pangikeé ‘i he kuohilí.
Vakai‘i ‘a e ngaahi pangikē ‘oku kau maí ‘i he sitepu 3, 'Ma’u mai ‘o ha nō fakatau ‘api kuo tomu‘a tali meí ha pangikē', ‘i lalo.
Kapau na‘á ke ma‘u ‘api kimuí ni mai
Kapau na‘á ke ma‘u ‘api kimuí ni mai ‘i Nu‘u Sila pe tu‘apule‘anga, ka e ‘ikai ke toe pehē, te ke ala ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí. ‘E fiema‘u ke ke ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga tu‘upau ko eni ki he ‘atā ki aí Tānaki atu ki aí, kuo pau ke:
- ‘ikai ke ke lolotonga ma‘u ‘api ‘i Nu‘u Sila pe tu‘apule‘anga
- te‘eki ai ke ke ma‘u ha tokoni fakapa‘anga mei ha Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Api
- ‘ikai ke ke ma‘u ha ngaahi koloa ‘oku lava ‘o fakatau atu ‘oku ‘i ha mahu‘inga laka hake ‘i he 20% ‘o e fakangatangata ‘o e mahu‘inga ke totongi ki ha fale ki he ngaahi ‘api ‘i he feitu‘u ‘okú ke fakatau mei aí.
Ko e ngaahi koloa ‘oku lava ‘o fakatau atú ko ha ngaahi koloa ia ‘oku malava ke fakatau atu ke tokoni ke fakatau ‘o ha fale, kau ki ai ‘a e:
- pa‘anga ‘i he ngaahi ‘akauni pangikeé (kau ai ‘a e ngaahi pa‘anga ‘oku fakahū taimi tu‘upaú mo e teemi tipōsití)
- ngaahi ‘inasi fakapa‘anga ‘i he māketí (shares), ngaahi ‘inasi fakapa‘anga ‘i ha kautaha, mo e ngaahi pōnite
- ngaahi ‘inivesi ‘i ha pangikē pe ngaahi kautaha fakapa‘anga
- ngaahi ‘inasi ‘i ha sōsaieti fakapa‘anga ‘o ha langa
- ngaahi vaka pe kalavana ‘oku laka hake honau mahu‘ingá ‘i he $5,000
- ngaahi me‘alele kehe (hangē ko e ngaahi paiki pe ngaahi kā faka-kuonga-mu‘a ‘oku ‘ikai angamaheni ke ke fefononga‘aki holo aí)
- ngaahi koloa fakafo‘ituitui kehe ‘oku laka hake honau mahu‘ingá ‘i he $5,000
- ngaahi pa‘anga tipōsiti ‘oku fakahū ki ha fakafofonga fakatau ‘api
‘Oku ‘ikai lau ‘a e pa‘anga KiwiSaver ko ha koloa ‘oku malava ke fakatau atu.
Hili ho‘o tohi kole ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí
Te ke ma‘u atu ha ‘īmeili fakakomipiuta ke fakahaa‘i atu kuo ma‘u mai ho‘o tohi kolé. ‘Oku mau taumu‘a ke ngāue ki he ngaahi tohi kolé ‘i loto ‘i he ‘aho ngāue ‘e nima – kapau te mau fiema‘u ha fakamatala lahi ange meiate koe, te mau fetu‘utaki atu ‘i loto ‘i he vaha‘a taimi ko iá ke kole atu ia.
Kapau ‘oku ola lelei ho‘o tohi kolé
Kapau ‘oku ola lelei ho‘o tohi kole ke ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí , te mau fetu‘utaki atu ke talanoa‘i ‘a ho ngaahi fatongia ko ha tokotaha kaungā ma‘u ‘api, pea ‘oatu ha Tohi Fakapapau‘i‘anga ‘o e ‘Atā Atu Ki Aí (Eligibility Confirmation Letter) pea mo ha Aleapau Tukupā (Commitment Agreement).
‘I he taimi ‘e fakapapau‘i/tali aí, ‘e hokohoko atu ‘a ho‘o ‘atā atu ki aí ‘i ha māhina ‘e ono.
Tohi fakapapau‘i‘anga ‘o e ‘atā atu ai aí
‘Oku fakapapau‘i ‘e he tohi ko ení ‘oku ke ma‘u ‘a e Ngaahi makatu‘unga ‘a e Kāinga Ora ki he ‘atā atu ki aí ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí pea ‘oatu ai ha fakafuofua ‘o e lahi ‘o e pa‘anga ‘e tokoni atu ‘aki ‘e he Kāinga Ora ki ha fakatau ‘api.
‘E ala kole atu ‘a e tohi ko ení ‘e ha pangikē ‘oku kau mai, ‘i he taimi te ke fokotu‘utu‘u ai ho‘o nō fakatau ‘apí.
Aleapau Tukupā
‘Oku fakahaa‘i ‘e he Aleapau Tukupaá ‘a ho‘o ngaahi tukupā mo e ngaahi fatongia ‘oku kaunga ki he kaungā ma‘u ‘apí, pea ‘okú ne pule‘i ‘a e vaha‘angatae ‘i he vaha‘a ‘o koe mo e Kāinga Ora kimu‘a ke fakatau ‘a e ‘apí. ‘E fiema‘u ke ke fakamo‘oni ‘i he Aleapau Tukupaá pea fakafoki ia ki he Kāinga Ora kimu‘a ke ke fai ha tala mahu‘inga ki ha ‘api.
Foomu Fakamo‘oni Fuakava ki he Ngaahi ‘Api Lolotongá
Ko e Fakamo‘oni Fuakava ki he Ngaahi ‘Api ‘Oku ‘Osi Tu‘ú ‘oku hoko ia ko ha fakahinohino ki hono fakatau ha ‘api ‘oku ‘osi tu‘u fakataha mo e tokoni ‘a e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakataua ‘Apí. ‘Okú ne fakamahino‘i ‘a e ngaahi fakamatala ‘oku fiema‘u ke tokoni‘i ai kitautolu ke mahino‘i ‘a e tu‘unga lelei ‘o e ‘apí. ‘Oku fiema‘u ke fakakakato mo fakamo‘oni ‘a e pepa ko ení fakataha mo e fakafofonga laó.
Kapau ‘oku ‘ikai ke ola lelei ho‘o tohi kolé
Kapau ‘oku ‘ikai ke ke ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ‘a e Kāinga Ora ke ‘atā atu ki aí, te mau ‘īmeili atu ke ke ‘ilo ki ai. Te ke ala lava ke toe tohi kole ‘i he kaha‘ú kapau ‘e liliu ho ngaahi tūkungá pea mo fakakakato ‘a e ngaahi makatu‘ungá.
Kapau ‘e liliu ho ngaahi tūkungá
Kapau ‘e liliu ho ngaahi tūkunga fakafo‘ituituí hili ho‘o tohi kole ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí (fakatātaá ko ha liliu ‘o e ngāue pe pa‘anga hū maí), fetu‘utaki mai ki he ‘emau timí ke vakai‘i ‘a e founga ‘e uesia ai heni ‘a ho‘o tu‘unga ‘atā atu ki aí.
Lolotonga ‘oku fokotu‘u ‘e he Kāinga Ora ‘a e makatu‘unga ki he kau ki aí ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí, ‘oku ‘i ai pē ‘a e ngaahi makatu‘unga ‘a e ngaahi pangikē ‘oku kau maí ki ha nō ‘a ia ‘oku fakatefito mei ai ‘enau faitu‘utu‘uni ki he noó.
Tānaki atu ki hono ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ‘a e Kāinga Ora ki he ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí, ‘e toe fiema‘u foki ke ke fakakakato mo e ngaahi makatu‘unga ki ha nō ‘i ha pangikē ‘oku kau mai kae lava ke nau ‘oatu ha nō fakatau ‘api. Ko hono ma‘u ‘o ha tomu‘a tali ‘o ha nō fakatau ‘api ‘oku malava ai ke ke mahino‘i ‘a e fakafuofua ho‘o malava ke fakataú mo e lahi/mahu‘inga te ke ala lava ‘o noó. ‘E tokoni atu ‘eni ke:
- ‘oatu ha ngaahi tu‘unga mahu‘inga kehekehe ‘e lava ke ke fakakaukau ki ai ‘i hono fakatau ha ‘api
- fakahaa‘i ki he kau tu‘uaki fakatau ‘apí (sellers) mo e kau fakafofonga fakatau ‘apí ‘okú ke fakamātoato ‘i hono fakahoko ko ia ‘a e fakatau ‘apí
- fakavave‘i ‘a e ngāue ki hono ma‘u ‘o ha tali kakato ‘o ha nō ‘i he taimi te ke ma‘u ai ha ‘api ‘okú ke faka‘amu ke fakatau
Ko e kotoa ‘a e ngaahi pangikeé mo e ngaahi kautaha noó ‘oku ki‘i kehekehe ‘enau ngaahi makatu‘unga ki ha noó, ka ko e ngaahi fakamatala te nau ‘eke atu ke ‘oangé ‘oku lava ke kau ki ai:
- ho‘o tohi fakapapau‘i‘anga meí he Kāinga Ora ‘o e ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí
- ko ho‘o ngaahi fakaikiiki fakangāué
- ko ho‘o pa‘anga hū mai ‘i he ta‘ú mo e mahu‘inga ‘o e ngaahi koloá ‘okú ke ma‘ú
- ko e lahi ‘o e pa‘anga te ke lava ‘o tokoni ‘aki ki ha tipōsiti
- ko ho‘o ngaahi mo‘ua lolotongá, ngaahi fatongia fakapa‘angá (liabilities) mo e ngaahi fakamole ‘oku totongi ‘i ‘apí (fakatātaá, ko e kaati fakamo‘uá, ngaahi me‘a ‘oku haea kae totongi fakakongokongá)
- fakaikiiki ‘o e fa‘ahinga/kalasi ‘o e ‘api ‘okú ke fiema‘u ke fakataú.
Ko ha tomu‘a tali ‘o ha nō fakatau ‘api ‘oku angamaheni ke ta‘e‘aonga/fakata‘e‘aonga‘i ‘i ha vaha‘a taimi pau (fakatātaá, ‘i ha māhina ‘e tolu) Kapau ‘e liliu ho‘o tūkunga fakapa‘angá ‘oku totonu ke ke talanoa mo ho‘o pangikeé ke fakafo‘ou ki he tu‘unga fakamuimui tahá ho‘o ngaahi tūkungá ‘i ha ‘uhinga ke ma‘u mai ‘aki hono tomu‘a tali ho‘o noó.
Ngaahi pangikē ‘oku kau maí
www.westpac.co.nz(external link)
Telefoni Ta‘etotongi ki he: 0800 177 277
www.bnz.co.nz(external link)
Telefoni ta‘etotongi ki he: 0800 275 269
www.kiwibank.co.nz(external link)
Telefoni Ta‘etotongi ki he: 0800 000 654
Fetu‘utaki mai kiate kimautolu(external link)
www.sbsbank.co.nz(external link)
Telefoni Ta‘etotongi ki he: 0800 727 2265
Hili pē ‘a ho‘o ‘ilo‘i mo mahino kiate koe ho‘o patisetí (tu‘unga fakapa‘angá) mo e lahi ‘o e mahu‘inga te ke ala nō ke fakatau ha ‘api fo‘oú, kuo taimi leva ke kumi ‘a e ‘api totonu ‘okú ne a‘usia ho‘o ngaahi fiema‘ú.
Ko hono mahino‘i ho‘o patisetí
Ko hono fa‘u ha patiseti te ne tokoni‘i koe ke ke mahino‘i ai ‘a e kalasi/fa‘ahinga, lahi mo e feitu‘u ‘o e ‘api fo‘ou te ke malava ‘o fakataú, fokotu‘u ha ngaahi taumu‘a tātānaki/fakahaofi pa‘anga, mahino‘i ho‘o ngaahi fakamole ki he nofó pea ‘oatu ai ha fakafuofua ‘o e mahu‘inga te ke fiema‘u ke noó. ‘E fiema‘u ke ke ‘ilo‘i:
- Ho‘omou pa‘anga hū mai ‘a homou ‘apí mo e ngaahi fakamole ki he nofó
- Ko e hā ‘a e lahi/mahu‘inga te ke lava ‘o tokoni ‘aki ki he tipōsití
- Ko e hā ‘a e lahi ‘o e totongi fakafoki te ke malava ‘o fakahoko ki ha nō
‘E fakapapau‘i atu ‘e he Kāinga Ora ‘a e mahu‘inga totonu te mau tokoni atu ‘aki ki he fakatau ‘o ha ‘api mo koe hili ha‘o ma‘u mo fakahaa‘i mai hono tomu‘a tali ho‘o nō fakatau ‘apí mei ha pangikē ‘oku kau mai.
Ngaahi ‘api ‘oku ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí
Ko e ngaahi ‘api ‘oku ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ‘oku fiema‘u ia:
- ko ha langa ‘fo‘ou‘ - ‘oku ‘uhinga eni ko e ‘apí ko e langa fo‘ou kuo te‘eki ai ke nofo‘i kimu‘a (tukukehe mei he kautaha langá pe tokotaha langá), pea kuó ne ‘osi ma‘u ‘a e Tohi Fakamo‘oni ‘o e Muimui Ki He Tu‘utu‘uni ki he Langá ‘i loto ‘i he māhina ‘e 12 na‘e toki ‘osí; pe
-
ke fakatau ‘lolotonga ‘oku kei langa‘ - ‘oku ‘uhinga eni ‘okú ke fakatau ha ‘api fo‘ou kimu‘a ke kakato hono langá. ‘Oku fiema‘u ke fakatau fakataha ‘a e falé mo e konga kelekelé ‘i ha Aleapau Fakatau pē ‘e taha. ‘Oku ‘ikai ke tali ‘i he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ha ngaahi totongi ngāue fakakongokonga pe nō langa.
- Ko ha ‘api kuo ‘osi tu‘u ‘oku si‘isi‘i hifo ‘i he $5,000.00 ‘a e fakamole ki hano fakalelei‘i, ke vakai‘i ia ‘e ha tokotaha fakamahu‘inga ‘api tu‘u tau‘atāina pea mo ha līpooti ‘o hono sivi ‘o e ‘apí (ko e tokotaha fakamahu‘inga ‘apí kuo pau ke ‘osi lēsisita/fakangofua ia ‘e he kautaha noó)
- ke lelei fe‘unga ke nofo ai mei he ‘aho totongi ‘osí pe mei he ‘aho ‘oku kakato aí ‘i he taimi ‘e ma‘u mai ai ‘a e Tohi Fakamo‘oni ‘o e Muimui ki he Tu‘utu‘uni ki he Langá/tohi fakamo‘oni ma‘u ‘apí (title)
- ke sivisivi‘i ‘o fakatatau ki he ngaahi tu‘unga fakamo‘ua ‘a e pangikeé
‘Oku fiema‘u foki ke ke fakatau ‘a e ‘apí ke ke nofo ai pea tukupā ke nofo ai ko ho nofo‘anga tefito ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo he ta‘u ‘e tolu mei he ‘aho na‘e fakatau aí. Kapau ‘e liliu ho ngaahi tūkunga fakafo‘ituituí ‘o fiema‘u ai ke ke hiki pe fakatau atu ho ‘apí lolotonga ‘a e vaha‘a taimi ta‘u ‘e tolu ko ení, ‘e fiema‘u leva ke ke talanoa ki he Kāinga Ora fekau‘aki mo e me‘á ni.
‘I he fekau‘aki mo ho‘o tohi kolé, te mau sivisivi‘i ho‘o ngaahi tu‘ungá mo e ngaahi feitu‘u ‘okú ke fie fakatau ‘api aí, pea ‘oatu ha fakahinohino/tataki ke tokoni‘i koe ke ke ma‘u ha ‘api fe‘ungamālie ki he ngaahi fiema‘u ‘a homou ‘apí. ‘I ho‘o ma‘u ha ‘api ‘okú ke ‘atā atu ki ai te ke lava ‘o fakatau, ‘e fiema‘u ke ke fetu‘utaki mai kiate kimautolu ke fakapapau‘i ‘oku ma‘u ‘e he ‘apí ‘a e ngaahi makatu‘unga ‘oku hā ‘i he Aleapau Tukupaá pea kamata‘i ‘a e ngāue ki hono kaungā fakatau ‘o e ‘apí.
Ko hono fakatau ‘o ha ‘api
Kapau ‘oku ma‘u ‘e he ‘api ‘okú ke fie fakataú ‘a e ngaahi makatu‘unga ‘i ho‘o Aleapau Tukupaá, pea mo e Fakamo‘ono Fuakava ki he ‘Apí, te mau ala ‘oatu leva ha tohi Fakangofua (Approval letter) ke ke ‘ave ki ho‘o pangikē kuo filí, pea mo ha Aleapau ke Kaungā Ma‘u ‘okú ne pule‘i ‘a e vā mo e Kāinga Ora ki he vaha‘a taimi ‘o hono kaungā ma‘u ‘o e ‘apí.
‘E toe oatu foki ha Aleapau Fakatau ‘e he tokotaha na‘á ne tu‘uaki fakatau atu ‘a e ‘apí.
Tohi Fakangofua
‘Oku fakapapau‘i ‘e he Tohi Fakangofuá ‘oku ma‘u ‘e he ‘api ‘okú ke fie fakataú ‘a e ngaahi makatu‘unga ‘o e kaungā ma‘u ‘api mo e Kāinga Ora ‘oku fokotu‘u atu ‘i ho‘o Aleapau Tukupaá, pea mo e mahu‘inga ‘o e ‘inasi kuo fakapapau‘i te mau ala tokoni ‘aki ki hono fakatau ‘o e ‘apí fakataha mo koé. ‘E kole atu ‘eni ‘e ho‘o pangikē kuo filí ko e konga ‘o hono fakakakato ‘o e ngāue ki ho‘o nō fakatau ‘apí.
Aleapau ke Kaungā Ma‘u
Ko e Aleapau ke Kaungā Ma‘ú ko ha aleapau ia ‘i he vaha‘a ‘o koe mo e Kāinga Ora, pea ko ha konga tu‘upau ia ‘o hono fakatau ha ‘api ‘aki ‘a e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí. ‘Okú ne fakahaa‘i ‘a e fakaikiiki ‘o e founga te mau kaungā ma‘u ai ‘a e ‘apí pea kau ki ai:
- ‘a e ngaahi totonu mo e ngaahi fatongia fakatou‘osi ‘o‘ou, ko e tokotaha ma‘u ‘api tefitó, pea mo e Kāinga Ora ko ha hoa nofo ‘oku kaungā ma‘u ‘api mo koe
- ho fatongia ke fai ho lelei tahá ke fakatau ‘a e ‘inasi (share) ‘i he ‘apí ‘a ia ‘e ma‘u ‘e he Kāinga Ora lolotonga ‘a e ta‘u ‘e 15 mei he ‘aho fakataú
- ho ngaahi fatongia ki hono tokanga‘i mo tauhi ‘a e ‘apí
- ngaahi fiema‘u ki hono ma‘u mai ‘o hano tomu‘a fakangofua mei he Kāinga Ora ke fai ha ngaahi liliu/fakalahi pe fakalelei ki he ‘apí
- ngāue ki hono ma‘u mai ‘o ha ngaahi fakamahu‘inga, fakatau atu ‘o e ‘apí, mo e fatongia ki ha ngaahi fakamole ‘e fiema‘u
- taimi ‘e ngata ai ‘a e aleapau mo e vā mo e Kāinga Ora.
Aleapau Fakatau ‘Apí
Ko ha Aleapau Fakatau ‘Api ko ha aleapau ia ‘i he vaha‘a ‘a e tokotaha fakatau atu mo e fakatau mai ‘o ha ‘api. ‘Oku fakahaa‘i ai ‘a e me‘a ‘e hokó, mo e taimi ‘e hoko ai iá, pea fokotu‘u kotoa ai ‘a e ngaahi makatu‘unga mo e ngaahi tūkunga ‘o e fakataú. ‘E fiema‘u ke ke ‘omai ha tatau ‘oku te‘eki ai ke fakamo‘oni‘i (unsigned) ‘o e Aleapau Fakataú ‘o fakakau kiai ‘a e ngaahi tu‘utu‘uni ‘a e Kāinga Ora (Fiema‘u ki he Aleapau Fakataú - Lisi ke Fakakakató) ko e konga ‘o e Aleapau Tukupaá. Fakataha mo ha tatau ‘o e ngaahi fakaikiiki mo e ngaahi palani ki he ‘apí pe Tohi Fakamo‘oni ‘o e Muimui ki he Ttu‘utu‘uni ki he Langá, kapau ko ha langa fo‘ou. ‘E sivisivi‘i ‘e he Kāinga Ora ‘a e ‘apí pea fakamo‘oni ‘i he Aleapau Fakataú ko ha kaungā fakatau (co-purchaser) pea fakafoki eni ki he Fakafofonga Laó.
‘E fiema‘u ke fakafoki mai kiate kimautolu ‘a e tatau ‘o e ngaahi me‘a fakapepa ko ení ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he ‘aho ngāue ‘e 10 kimu‘a ‘i he ‘aho fakataú. Kapau ‘e ‘ikai ke mau ma‘u ‘a e ngaahi me‘a fakapepa ko ení kuo fakamo‘oní ‘i loto ‘i he vaha‘a taimi ko ení, ‘e ala hoko ai hano toloi ‘o hono ma‘u atu ‘emau konga ‘o e ‘inasí (share of equity) pea ‘ikai ke totongi kei taimi atu ia ki he ‘aho ‘o e fakataú.
‘Oku mau fiema‘u ke ke ma‘u kakato ho ‘apí ‘i he taimi vave taha pē ‘okú ke malava fakapa‘anga ai ke fai peheé ‘i loto ‘i he ‘uluaki ta‘u ‘e 15 ‘o ho‘o ma‘u ‘apí. ‘E tokoni‘i koe ‘e he Kāinga Ora ‘i he halafononga ko ení ‘aki ha Goals Management Programme (Polokalama ki hono Māpule‘i ‘a e Ngaahi Taumu‘á) ‘i he taimi te ke nofo ai ‘i ho ‘api fo‘oú.
Polokalama Māpule‘i ‘o e Ngaahi Taumu‘á
‘Oku ‘atā atu ‘a e Polokalama Māpule‘i ‘o e Ngaahi Taumu‘á ke tokoni‘i koe ke tauhi ma‘u ho‘o ngaahi taumu‘a ki he ma‘u ‘apí. ‘Oku kau ki heni ‘a e fakataha fakata‘u mo ha Relationship Manager mei he Kāinga Ora, ‘a ia ‘e ngāue fakataha mo tokoni‘i koe ke a‘usia ‘a e ngaahi taumu‘a ko e:
- hoko ko ha tokotaha ma‘u ‘api kakato (pea fai ho lelei tahá ke a‘usia eni ‘i loto ‘i he ta‘u ‘e 15)
- tauhi ‘o e ‘apí ke ‘i he tu‘unga tatau mo ia na‘e fakatau mai ‘akí
- ‘oku hokohoko atu ho‘o nofo ‘i he ‘apí lolotonga ‘a e vaha‘a taimi ‘o e kaungā ma‘u ‘apí.
‘E fiema‘u ke ke ‘omai ‘a e ngaahi fakamatala fekau‘aki mo e ngaahi tu‘unga fakapa‘anga lolotonga mo e ‘i he kaha‘ú ‘o kinautolu ‘oku nau ‘i ho ‘apí. ‘E ala kau ki heni ‘a e tu‘unga lolotonga ‘o ho‘omou:
- pa‘anga hū mai ‘a homou ‘apí
- tātānakí / ngaahi fakahaofi pa‘angá
- ngaahi fakamole pe ngaahi totongi nō kehé.
Kapau kuo te‘eki ai ke ke fakatau ‘a e ‘inasi ‘o ho ‘apí ‘oku ma‘u ‘e he Kāinga Ora ‘i loto ‘i he ‘uluaki ta‘u ‘e 15 ‘o ho‘o ma‘u ‘a e ‘apí, ‘e fiema‘u ke ke totongi ha totongi fakata‘u mei he ta‘u hono 15 ke tāpuni ‘aki ha ngaahi fakamole ‘uhinga lelei ‘a e Kāinga Ora.
Ko hono fakatau ‘o e ‘inasi ‘oku ma‘u ‘e he Kāinga Ora
‘E lava ke ke fili ke fakatau ‘a e ‘inasi ‘oku ma‘u ‘e he Kāinga Ora ‘aki:
- ha fo‘i totongi faka‘angataha pē ‘e taha, pe
- ‘i ha ngaahi totongi fakatāutaha iiki ‘a ia ‘oku tātānaki ‘o ma‘u ‘a e mahu‘inga totongi mā‘ulalo tahá (fakatātaá, ko e $1,000).
Ko e mahu‘inga ‘oku fiema‘u ki ho‘o totongí ‘oku fakamahino ia ‘e he mahu‘inga ‘o e ‘apí ‘i he taimi ko iá. ‘Oku ‘uhinga eni, kapau ‘e hiki hake ‘a e mahu‘inga ‘o e ‘apí ‘aki ha 10% mei he taimi na‘e fuofua fakatau aí, ko e ‘inasi ‘o e ‘apí ‘oku ma‘u ‘e he Kāinga Ora ‘e 10% lahi ange ia ki hono fakataú.
‘I he taimi te ke fakatau kakato ai ‘a e ‘inasi ‘oku ma‘u ‘e he Kāinga Ora, ‘okú ke hoko leva ko ha tokotaha ma‘u ‘api kakato.
Ko hono fakatau atu ‘a e ‘apí
‘Oku fa‘u ‘a e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ke tokoni‘i koe ke ke hoko ko ha tokotaha ma‘u ‘api kakato, kae lolotonga ‘a e vaha‘a taimi ‘o e kaungā ma‘u ‘apí te ke ala loto nai ke fiema‘u ke fakatau atu ho ‘apí tupu mei:
- ha liliu ‘i ho ngaahi tūkunga fakafo‘ituituí (fakatātaá, ko ha liliu ‘i ho‘o ngāué)
- ha liliu ‘i ho ngaahi tūkunga fakapa‘angá
- ‘ikai ke ke toe lava ‘o fakatau ‘a e ‘inasi ‘oku ma‘u ‘e he Kāinga Ora.
‘E malava ke talanoa atu mo ho‘o Relationship Manager mei he Kāinga Ora ki ho‘o ngaahi fili ‘oku ‘atā atú.
Kapau ‘e fakatau atu ‘a e ‘apí lolotonga ‘oku kei hoko ‘a e Kāinga Ora ko ha kaungā ma‘u ‘api, ‘e vahevahe leva ‘a e pa‘anga ‘e ma‘u mei aí fakatatau ki he ‘inasi ‘oku ma‘u ‘e he tafa‘aki takitaha (each party). Ko e fakatātaá, kapau ‘oku kei ma‘u ‘e he Kāinga Ora ‘a e 10% ‘o e ‘apí pea fakatau atu ia ‘i he $800,000, ‘oku mau ma‘u ‘a e totonu ke ma‘u mai ‘a e $80,000 mei he fakatau ‘o e ‘apí.
Ke kei fakakaukau pe ko e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ma‘á u?
Fakaava fakalahi ‘a e ngaahi peesi fekumi ‘i he ‘initanetí ‘i laló ki ha fakamatala lahi ange pe, kapau ‘oku ‘ikai ke ke ma‘u ‘a e me‘a ‘okú ke kumí, fetu‘utaki mai ki he timí ‘i he vaha‘a ‘o e 9 pongipongi - 5 efiafi, Mōnite ki he Falaite ‘i he 0508 935 266.
Ko e hā ‘a e Kaungā Ma‘u (Shared Ownership)?
‘Oku ‘uhinga ‘a e kaungā ma‘u ‘apí ‘okú ke ‘uluaki kaungā ma‘u ‘e koe ‘a e ‘apí mo ha tokotaha ‘e taha (third party) ‘okú ne fakatau ‘a e ‘apí fakataha mo koe (‘i he tu‘unga ko ení ko e Kāinga Ora ia). Ko koe ‘a e tokotaha ma‘u ‘api tefitó mo e tokotaha nofo ‘i he ‘apí, ka te mau ma‘u ha ‘inasi (share) ‘o e ‘apí, ‘a ia te ke toe fakatau ma‘á u ‘i he kaha‘ú.
Ko hono fa‘u ‘o e kaungā ma‘u ‘o ha ‘apí ‘e fakamahino ia mei ha ngaahi mo‘oni‘i me‘a ‘e ni‘ihi, kau ai:
- Ko e hā ‘a e lahi ‘o e tipōsiti ‘okú ke ma‘ú
- Ko e hā ‘a e lahi ‘o e pa‘anga ‘oku loto lelei ‘a e pangikeé ke noo‘i atú
- Ko e hā ‘a e lahi ‘o e ‘inasi ‘e tokoni ‘aki ‘e he Kāinga Ora ki hono fakatau ha ‘api fakataha mo koe.
Ko e fakatātaá, kuó ke malava nai ‘o tātānaki ha 10% ‘o e mahu‘inga fakatau ‘o ha ‘api pea ‘oku loto lelei ha pangikē ‘oku kau mai ke noo‘i atu ha 75%. ‘E tokoni atu ‘aki leva ‘e he Kāinga Ora ha 15% ke fakatau ‘a e ‘apí fakataha mo koe kapau te nau ma‘u ha ‘inasi 15% ‘o e ‘apí.
Ko e hā ‘a e lahi ‘o e ‘inasi fakapa‘anga ‘oku lava ke tuku atu ‘e he Kāinga Ora?
Ko e tokotaha tohi kole takitaha ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ‘oku sivisivi‘i ia ‘i he tu‘unga kehekehe fakatatau ki ai. Ko e lahi taha ‘o e ‘inasi ‘e ala tokoni ‘aki ‘e he Kāinga Ora ki ha fakatau ‘api ko e 25% pe $200,000 - pe ko fē pē ‘oku māulalo angé.
‘Oku fiema‘u ke ke ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ki he nō ‘i ha pangikē ‘oku kau mai ke ma‘u ‘aki ha nō fakatau ‘api pea ke malava ‘o tokoni ‘aki ha mahu‘inga ‘ikai toe si‘isi‘i hifo he 5% ‘o e mahu‘inga ‘oku fakatau ‘aki ‘a e ‘api ‘oku ke faka‘amu ke fakataú.
‘Oku founga fēfē ‘a e kehe ‘a e fakatau ‘api ‘aki ‘a e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Api?
‘E ‘ikai ke fu‘u ongo kehekehe ‘a e kaungā ma‘u ‘apí mo e ma‘u kakato ‘o ha ‘apí ‘i he ‘alu ‘a e ‘ahó. Ko koe ‘a e tokotaha ma‘u ‘api tefitó, pea ‘e ‘ikai ke ngāue‘aki pe nofo ‘a e Kāinga Ora ia ‘i ho ‘apí. Ka neongo iá, ‘oku ‘i ai ha ngaahi kehekehe mahu‘inga ‘oku totonu ke ke fakakaukau ki ai
- ‘e fiema‘u ke ke ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ki he hoko ko ha Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí
- ‘E kaungā ma‘u ‘e he Kāinga Ora ‘a e ‘apí mo koe ko ha kaungā ma‘u ‘api ‘oku ‘asi hono hingoá ‘i he lēsisita ‘o e ‘apí
- ko e vaha‘angatae kaungā ma‘u ‘api ‘i he vaha‘a ‘o koe mo e Kāinga Ora ‘oku pule‘i ia ‘e ha Aleapau ke Kaungā Ma‘u
- ‘okú ke tukupā ke nofo ‘i he ‘apí ko ho nofo‘anga tefitó ia ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo he ta‘u ‘e tolu mei he ‘aho na‘e fakatau aí.
- ‘okú ke fakataha fakata‘u mo ha Relationship Manager (‘ofisa nō) ‘i he Kāinga Ora ke vakai‘i ‘a e ngaahi tu‘unga fakapa‘anga ‘o ho ‘apí pea feinga ki he taumu‘a ke a‘usia ‘a e ma‘u kakato ‘o ha ‘api
- ‘e fiema‘u ke ke fai ho lelei tahá ke fakatau ‘a e ‘inasi ‘o e ‘apí ‘oku ma‘u ‘e he Kāinga Ora ‘i loto ‘i he ‘uluaki ta‘u ‘e 15 ‘o e ma‘u apí pea pau ke ke fakatau kakato ‘a e ‘inasí ‘i he hokosia ‘a e ta‘u 25 mei he ‘aho fakatau ‘o e ‘apí
- ‘e fiema‘u ke ke ma‘u ha ngofua mei he Kāinga Ora kimu‘a ke fai ha ngaahi fakalelei pe fakalahi, pe kapau ‘okú ke loto ke fakatau atu ho ‘apí.
Te ke ma‘u ‘i lalo heni ha ngaahi fehu‘i ‘oku fa‘a ‘eke fekau‘aki mo e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí. ‘Oku fakataumu‘a ‘a e ngaahi fehu‘i ‘oku fa‘a ‘eke (FAQs) ko ení ke hoko ‘o tokoni, ka ‘oku ‘ikai ko ha fetalanoa‘aki kakato ia pea ‘oku ‘ikai totonu ke fakafetongi ‘aki ia ha fale‘i fakalao.
Kapau ‘oku ‘ikai ke ke lava ‘o ma‘u ‘a e tali ‘okú ke fiema‘ú, ‘oku ‘atā atu ‘a e timí ke tokoni mei he 9 pongipongi ki he 5 efiafi, Mōnite ki he Falaite.
Ko e hā ‘a e lahi ‘o e ‘inasi fakapa‘anga ‘oku lava ketuku atu ‘e he Kāinga Ora?
Ko e tokotaha tohi kole takitaha ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ‘oku sivisivi‘i ia ‘i he tu‘unga kehekehe fakatatau ki ai. Ko e lahi taha ‘o e ‘inasi ‘e ala tokoni ‘aki ‘e he Kāinga Ora ki ha fakatau ‘api ko e 25% pe $200,000 - pe ko fē pē ‘oku māulalo angé.
Te u lava ‘o fakatau ha ‘api ‘aki ‘a e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí?
Ko e ngaahi ‘api ‘oku ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ‘oku fiema‘u ia:
- ko ha langa ‘fo‘ou‘ - ‘oku ‘uhinga eni ko e ‘apí ko e langa fo‘ou kuo te‘eki ai ke nofo‘i kimu‘a (tukukehe mei he kautaha langá pe tokotaha langá), pea kuó ne ‘osi ma‘u ‘a e Tohi Fakamo‘oni ‘o e Muimui Ki He Tu‘utu‘uni ki he Langá ‘i loto ‘i he māhina ‘e 12 na‘e toki ‘osí; pe
- ke fakatau ‘lolotonga ‘oku kei langa‘ - ‘oku ‘uhinga eni ‘okú ke fakatau ha ‘api fo‘ou kimu‘a ke kakato hono langá. ‘Oku fiema‘u ke fakatau fakataha ‘a e falé mo e konga kelekelé ‘i ha Aleapau Fakatau pē ‘e taha. ‘Oku ‘ikai ke tali ‘i he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ha ngaahi totongi ngāue fakakongokonga pe nō langa.
- ko ha ‘api ‘oku ‘osi tu‘u mo ha ngaahi fakalelei iiki ki he falé ‘i lalo hifo ‘i he $5,000.00,
- ke lelei fe‘unga ke nofo ai mei he ‘aho totongi ‘osí pe mei he ‘aho ‘oku kakato aí ‘i he taimi ‘e ma‘u mai ai ‘a e Tohi Fakamo‘oni ‘o e Muimui ki he Tu‘utu‘uni ki he Langá/tohi fakamo‘oni ma‘u ‘apí (title)
- ke sivisivi‘i ‘o fakatatau ki he ngaahi tu‘unga fakamo‘ua ‘a e pangikeé
Ko ha fa‘ahinga fakatau ‘api pē ‘o fakafou ‘i he palani-ngāue Hoa Ngāue ki he Fuofua Fakatau ‘Apí ‘oku pau ke fai hano sivi‘i ‘e he Kāinga Ora, pea mo ha vakai‘i ‘o ha ngaahi tu‘unga ke fakakakaukau‘i ki mu‘a ‘i hono fakahoko ‘a e fakataú. Ko e sitepu ko ‘ení ‘oku fakahoko ia ke fakapapau‘i ‘oku ma‘u ‘e he ‘api ‘a e ngaahi makatu‘unga ‘a e Hoa Ngāue ki he Fuofua Fakatau ‘Apí, pea ke fakapapau‘i ‘okú ne lava ‘i he ngaahi sivi angamaheni ‘e ni‘ihi ki he tu‘unga lelei ‘o e falé.
Te u lava ‘o ngāue‘aki ‘a e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ke fakatau ha konga kelekele ke langa ai ha fale?
‘Ikai. ‘Oku fakataumu‘a ‘a e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ke tokoni ki ha fakatau ‘o ha ngaahi ‘api kae ‘ikai ko ha konga kelekele.
‘Oku ou lava ‘o fakatau ‘i ha fakatau-tuki (auction) ha ‘api ‘oku ‘osi tu‘u ‘aki ‘a e Hoa Ngāue ki he Fuofua Fakatau ‘Apí?
Koe‘uhi ko e fiema‘u ko ia ke a‘usia ‘a e ngaahi tu‘utu‘uni fakalaó, ko e fakatau fakafou ‘i he fakatau-tukí ‘oku lolotonga fakata‘e‘aonga‘i ia ‘i he Hoa Ngāue ki he Fuofua Fakatau ‘Apí.
‘Oku ou ma‘u ha konga kelekele ‘oku ‘ikai ha ‘api ai, ‘oku ou kei ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí?
‘Ikai, ‘e ‘ikai ke ke ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí kapau ‘okú ke lolotonga ma‘u pe ‘i ai ha‘o mafai ki ha konga kelekele, neongo kapau ‘oku ‘ikai ha ‘api ‘e tu‘u ai.
‘Oku ‘i ai ha ngaahi fakangatangata ‘o e mahu‘inga ke totongi ki ha falé?
‘Ikai. Ko e mahu‘inga ‘o e ‘api ‘okú ke fakatau mo e Kāinga Ora ‘e fakatefito ia mei ho‘o tipōsití, ko e ‘inasi ‘oku to‘o ki he hoa ngāue ki ha fuofua fakatau ‘apí, mo e lahi ‘o e pa‘anga ‘oku ala noo‘i atu ‘e ha pangikē kiate koé
‘Oku ‘i ai ha tu‘unga mā‘ulalo taha ki he pa‘anga hū mai ke fakatau ‘aki ha ‘api?
‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha tu‘unga mā‘ulalo taha ki he pa‘anga hū maí ‘e fiema‘u ke fakatau ‘aki ha ‘api, ka ‘e fiema‘u ke lahi fe‘unga ‘a e pa‘anga hū mai fakakātoa ‘a e kakai ‘i ho ‘apí ke ‘i ha tu‘unga fakafiemālie ki he Kāinga Ora te mou malava ai ke fakatau homau ‘inasi lolotongá ‘i loto ‘i he ‘uluaki ta‘u ‘e 15 ‘o ho‘omou ma‘u ‘a e ‘apí mo e ngaahi fiema‘u ki ha nō ‘a e taha ‘o e ngaahi pangikē ‘oku kau maí ke lava ‘o totongi ‘aki ‘a e nō fakatau ‘apí.
Ko e hā ‘a e lahi ‘o e tipōsiti te u fiema‘u?
‘E fiema‘u ke ke tokoni ‘aki ha ‘inasi ‘oku ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he 5% ‘o e mahu‘inga ke fakatau ‘aki ‘a e ‘api ‘okú ke loto ke fakataú. Ka neongo iá, ‘oku mahu‘inga ke ke tokoni ‘aki ‘a e ‘inasi lahi taha te ke ala lavá, koe‘uhi ko e lahi ange ho ‘inasi ‘oku tokoni ‘akí, ko ho‘o toe ofi ange ia ki ho‘o ma‘u kakato ‘a e ‘apí.
Ko e fiha ‘e malava ke u nō?
‘E fiema‘u ke ke sio ki ha taha ‘o e ngaahi pangikē ‘oku kau maí ke talanoa fekau‘aki mo ho ngaahi tūkunga fakafo‘ituituí pea ma‘u atu ha fakahinohino ki he lahi ‘o e pa‘anga te ke malava ‘o nō ke fakatau ‘aki ha ‘api. ‘Oku ‘i ai pē ‘a e ngaahi makatu‘unga ‘a e ngaahi pangikeé kotoa te nau sivisivi‘i ‘aki koe ki ha nō.
‘E lava ke u ngāue‘aki ‘eku KiwiSaver ke tānaki atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ke tokoni ki hono fakatau ‘o ha ‘api?
Kapau ko ha tokotaha toki fuofua fakatau ‘api koe pea kuó ke hoko ko ha mēmipa to‘o ‘inasi ki ha pa‘anga KiwiSaver ‘i ha ta‘u ‘e tolu pe lahi ange, te ke ala lava ‘o toho ‘a e konga ‘o ho‘o pa‘anga tātānakí ke fakakau ‘i hono fakatau ‘o ha ‘api.
‘Ilo ki ha fakamatala lahi ange fekau‘aki mo e toho ki he fuofua fakatau ‘api KiwiSaver
‘Oku ou ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí mo e Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí, ‘e lava ke u ngāue‘aki lōua eni ke fakatau ‘aki ha ‘api?
‘E ala lava ke ke ngāue‘aki lōua ha Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí mo e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ke fakatau ‘aki ha ‘api, kapau na‘á ke fakahū atu ha tohi kole na‘e ola lelei ki he ongo tokoni ko ení.
Vakai‘i ho tu‘unga ‘atā atu ki ha Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí
‘Oku ou ‘atā atu ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí mo e Nō ki he Fuofua Fakatau ‘Apí, ‘e lava ke u ngāue‘aki lōua eni ke fakatau ‘aki ha ‘api?
Kapau ‘okú ke ‘atā atu ki ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api, ‘oku ‘uhinga ia te ke malava ‘o ma‘u atu ha nō fakatau ‘api ‘oku mā‘ulalo hono tipōsití mei ha pangikē pe kautaha nō ‘oku kau mai pea ‘e ‘ikai nai ke fiema‘u ha tokoni mei ha Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Api.
Ko e hā ‘a e me‘a ‘e hoko kapau ‘oku ‘ikai ke tali ‘eku kole?
Te ke ma‘u atu ha tohi ‘oku fakahaa‘i ai ‘a e ola ‘o ho‘o tohi kolé, kau ai ‘a e ngaahi ‘uhinga ‘oku ‘ikai ke tali ai ‘a ho‘o tohi kolé. Te ke lava ‘o fetu‘utaki mai kiate kimautolu kapau ‘okú ke fiema‘u ke toe fakamahino atu ‘a e ola ‘o ho‘o tohi kolé.
‘E lava fēfē ke u fakatau ‘a e ‘inasi Kāinga Ora?
‘E lava ke ke fakatau ‘a e ‘inasi ‘o e ‘api ‘oku ‘o e Kāinga Ora ‘aki ha ngaahi totongi fakakongokonga (‘ikai ke toe si‘isi‘i hifo ‘i he $1,000) pe ko ha fo‘i totongi faka‘angataha pē ‘e taha. ‘E ala lava ke ke fili ke fakahoko eni ‘aki hono ngāue‘aki ho‘o pa‘anga tātānakí pe ko ha nō mei ho‘o pangikeé (‘i hano tali ‘e he pangikeé). ‘I he taimi te ke fakatau ai ‘a e ‘inasi ‘o e ‘api ‘oku ‘o e Kāinga Ora, ‘okú ke fakahoko ia ‘aki ‘a e tu‘unga mahu‘inga lolotonga ‘i he māketí.
‘E lava ke u toe nō lahi ange mei ha pangikē ke fakatau ha ‘inasi ‘oku ‘o e Kāinga Ora?
‘Io, ko ha fili eni ‘oku ‘atā atu kiate koe kapau ‘oku tali ha‘o nō mei ho‘o pangikē kuó ke filí. Te ke fiema‘u ha tohi mei he Kāinga Ora ke fakapapau‘i ko e fakalahi ‘o e noó ‘oku fakataumu‘a ki hono fakatau ha konga, pe kotoa, ‘o e ‘inasi ‘oku ‘o e Kāinga Ora kimu‘a ke tali ‘e he pangikeé ho‘o kolé.
Ko e hā ‘oku kehe ai ‘a e fakamhu‘inga ‘a e pangikeé ki he ‘apí mei he fakamahu‘inga ‘oku fakahoko ‘e he Kāinga Ora?
‘I he taimi ‘okú ke tohi kole ai ki ha nō mei ha pangikē ‘oku kau mai, ‘e ngāue‘aki ‘e he pangikeé ha fakamahu‘inga mei he ‘enau tokotaha fakamahu‘inga ‘apí, ‘a ia ‘e malava ke kehe ia mei he fakamahu‘inga ‘oku mau ‘e he Kāinga Ora.
‘E lava ke u fakalelei‘i pe fakalahi hoku ‘api?
‘E fiema‘u ke ke ‘ulauki ma‘u ha ngofua mei he Kāinga Ora kapau te ke fie fakahoko ha fakalelei pe fakalahi kae kehe pē ‘oku mau kei hoko ko ha kaungā ma‘u ‘api ki he ‘apí. ‘Oku kau ki heni ha fa‘ahinga fakalelei ‘oku ‘ilo‘i meí he vakai‘i ‘o ha tu‘unga ki mu‘a ke fai ha tu‘utu‘uní (due diligence), mo ha ngāue fakalelei na‘e toloi ki mu‘a ‘i he fakataú. Kātaki ‘o vakai ki he founga ngāue ki he fakaleleí ‘i he Aleapau Kaungā Ma‘u ‘Apí.
Te u lava ‘o tu‘uaki nofo totongi hoku ‘api?
‘Ikai. ‘Oku fiema‘u ia ke ke nofo ‘i ho ‘apí ko ho nofo‘anga tefitó ia, pea ‘i ha ta‘u ‘e tolu pe lahi ange ai hili ‘a e ‘aho fakatau ‘osi ‘o e ‘apí.
‘Ikai lava ‘o ma‘u ‘a e me‘a ‘okú ke fekumi ki ai?
‘Oku faingamālie atu ‘a e timí ke tokoni mei he 9 pongipongi - 5 efiafi, Mōnite ki he Falaite.
- telefoni mai kiate kimautolu ‘i he 0508 935 266
- ‘Īmeili mai ‘i he firsthome.enquiries@kaingaora.govt.nz
Ko e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ko ha palani-ngāue ia ki hono kaungā ma‘u ‘o ha ‘api ‘a ia ‘oku fokotu‘u ke ne tokoni‘i ha kau Nu‘u Sila tokolahi ange ki he ma‘u ‘apí.
‘Oku mau ‘oatu ha ngaahi tohi lahi ‘oku nau fakamatala‘i ‘a e founga ‘oku fakahoko ai ‘a e ngāue ki he kaungā ma‘u mo e kaungā fakatau ‘o ha ‘api ke lava ai ‘o fakatau ha ‘api fakataha mo ha Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Api, pea ke ‘oatu foki ha ngaahi fakahinohino tukupau ‘o fakafou ‘i he founga ngāue ki he fakatau ‘apí. Ko e taumu‘a ‘o e peesi ko ení ke ‘oatu kiate koe ha hū‘anga ki hono tukuhifo (download) ‘o e ngaahi polosiua mo e ngaahi me‘a fakapepa poupou fakalao ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí.
Ngaahi sitepu ki he Ma‘u ‘Apí mo e Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí [PDF, 456 KB]
Fakatātā ‘o e Aleapau ki he Kaungā Ma‘ú [PDF, 1.5 MB]
Fakahinohino ki he Aleapau ki he Kaungā Ma‘ú [PDF, 55 KB]
Foomu fakamo‘oni fuakavá [PDF, 58 KB]
Foomu fakamo‘oni fuakava ki he ngaahi ‘api lolotongá [PDF, 71 KB]
Ngaahi fiema‘u ki he Lisi ke Fakakakato ki he SPA (SPA Checklist) [PDF, 63 KB]
Founga ngāue ki ha kole ma‘á e kau loeá mo e kau fakafofonga laó
Kapau ‘okú ke fiema‘u ke kole ha fakamatala ‘ilo‘anga koe‘uhi ko e AML, te ke lava ‘o ‘īmeili ‘a ho‘o fehu‘í ki he firsthome.enquiries@kaingaora.govt.nz
Kātaki ‘o ‘omai ‘a e ngaahi fakamatala ko eni ‘i laló ‘i ho‘o kolé:
- Hingoa
- Fika telefoni
- ‘Īmeili fetu‘utakí
- Hingoa ‘o e Kautahá
- Tuʻasilá
- Fika tohi kole ki he Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Api (e.g., FHP-001234)
- ‘Uhinga ki ho‘o kolé
Faitu‘utu‘uni ‘a e IRD ki he Tokoni Fakangāué (IRD Product Ruling)
Ko hono ngāue‘aki ‘o e tukuhau Goods and Services Tax (tukuhau ki he ngaahi koloá mo e ngaahi ngāué) ki he Polokalama Hoa Ngāue ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ‘oku makehe ia pea kuo ma‘u ‘e he Kāinga Ora ha Tu‘utu‘uni ki ha Koloa (Product Ruling) mei he Potungāue ki he Pa‘anga Hū Mai ‘a e Pule‘angá, ‘a ia ‘oku fa‘u ia ke ‘ne ‘oatu ha fakapapau‘i‘anga ki he ngaahi kupu fekau‘akí ki hono ngāue‘aki totonu ‘o e GST ‘i he ongo tu‘unga kehekehe ‘e ua:
- ko hono fuofua ma‘u maí - ngalingali ko e fakatau mai ia mei he kautaha langá ki he Tokotaha Ma‘u ‘Apí mo e Kāinga Ora
- ko e fakatau ‘o ha ‘api ‘i he polokalama PHO (lolotonga ‘oku kei ma‘u ‘inasi ‘a e Kāinga Ora) ‘i he māketi ‘oku ‘atā ki ha taha peé.
Vakai ki he faitu‘utu‘uni ‘a e IRD(external link)
Kuo fakafo‘ou ‘a e peesí: 13 Nōvema 2023