Ko ‘emau founga ngāue ki he langa falé

‘Uhinga ‘oku lelei ai ‘emau fakahoko ngāué

Ko e Kāinga Ora ‘a e lenilooti lahi taha ki he ngaahi fale nofo‘anga ‘i Nu‘u Silá mo e kasitomā lahi taha ki he ngaahi sēvesi fale nofo‘angá. ‘Oku mau hoa ngāue mo e ngaahi potungāue kehé, pule‘anga fakakoló mo e iwi, kau ki ai mo e ngaahi hoa ngāue taautaha, ke tuku atu ‘a e ngaahi fiema‘u ‘oku fakamu‘omu‘a ‘e he Pule‘angá fekau‘aki mo e fale nofo‘angá mo tokoni ai ki hono langa hake ‘o ha ngaahi komiunitī tu‘uloa, ‘oku fakakau mai mo longomo‘ui. 

Kuo fakanāunau ‘emau kautahá ke ne tuku atu ‘a e ngaahi fale nofo‘anga māfana, mātu‘u mo malu ‘i he kotoa ‘o Nu‘u Silá. ‘I he ta‘u fakapa‘anga 2018-19, na‘e tuku atu ai ‘e he Kāinga Ora ‘a e ngaahi ‘api fo‘ou lahi tahá ‘i ha fo‘i ta‘u ‘e taha ‘i he ngaahi taimi kimuí ni maí – ngaahi ‘api pule‘anga ‘e 1,461 ma‘á e kakaí. Ko e kamatá pē ‘eni hono tuku atu fakata‘u ‘o e ngaahi fale nofo‘anga fo‘ou ma‘á e kakaí mo ha ngaahi ‘api kehe pē ‘i he kaha‘u vave maí.

‘Oku ma‘u ‘e he Kāinga Ora ‘a e tu‘unga lavame‘a totonú ke ne fakafepaki‘i ‘a e ngaahi pole ‘i Nu‘u Sila ní ‘i he lolotongá ni mo e kaha‘ú foki. Kuo mau ma‘u ha ‘ilo mataotao ko ha taki ‘i he langa fakalakalaká fakafou ‘i he ngaahi polōseki langa fale nofo‘anga lalahi hangē ko e Hobsonville Point.(external link)Te mau tuku atu ha fa‘ahinga kehekehe ‘o e fale nofo‘angá kuo fa‘ufa‘u ki he nofo fakaeonopooní.

Tānaki atu ki aí, ko ‘emau tukupā ko ia ke fakapapau‘i ‘oku ‘i he fale nofo‘anga ‘oku mau langá ha tuifio lelei ki ha ngaahi ‘api ki he kakaí, māketí mo fe‘unga mo e ivi fakapa‘angá (kau ai ‘a e KiwiBuild mo e ngaahi founga kehe ‘oku fe‘unga mo e ivi fakapa‘angá) ‘oku ‘uhinga ia ko e fale nofo‘anga ‘oku mau tuku atú ‘okú ne fakakakato ‘a e ngaahi fiema‘u ‘a e kakai kehekehe ‘o Nu‘u Silá.

Ngaahi fale ma‘á e kakaí - ‘oku kau ki ai ‘a e ngaahi ‘api fo‘ou mo lolotonga ‘a e pule‘angá ma‘á e kakaí ‘oku langa ‘e he Kāinga Ora mo tokanga‘i ‘i ha ngaahi ta‘u lahi. ‘Oku fetongi, fakafo‘ou mo tānaki atu ‘emau ngaahi polokalama fakalakalaká ki he ngaahi ‘api pule‘anga ma‘á e kakai ‘o Nu‘u Silá.

Nofo‘anga ‘oku fe‘unga mo e ivi fakapa‘angá - Ko ha ngaahi ‘api ‘i ha ngaahi tu‘unga totongi ‘oku fe‘unga ange mo e ivi fakapa‘angá ‘e lahi ‘a ‘ene kau atu ‘i he ‘emau langa fakalakalaka fo‘ou ‘o e ngaahi fale nofo‘angá. ‘Oku kau ki heni ‘a kinautolu ‘oku nau fakasio honau fuofua ‘apí.

Ngaahi ‘api nofo‘anga ki he māketí - Ko hono tuku atu ‘o ha fa‘ahinga kehekehe ‘o e ngaahi ‘api fo‘oú ‘oku mahu‘inga ia ki hono feau ‘o e ngaahi fiema‘u fale nofo‘anga ‘a e fonuá. ‘Oku langa ‘a e ngaahi ‘api nofo‘anga ki he māketí ‘i he ngaahi nofo fakakolo ‘oku kau ai ‘a e ngaahi fale nofo‘anga ki he komiunitií mo e ngaahi ‘api ‘a e KiwiBuild ke fa‘u ai ha ngaahi komiunitī ‘oku longomo‘ui mo kehekehe. ‘I hono ‘oatu ko ia ‘o ha ngaahi ‘api lahi ange ki he māketi fakalūkufuá ke fakataú ‘oku mau ‘amanaki ke tokoni ki hono fakasi‘isi‘i ‘o e hikihiki ‘a e totongí.

Fa‘ufa‘u mo e palaní

Ko e ngaahi ngāue langa ‘a e Kāinga Ora ‘oku fakakau ki ai ‘a e ngaahi tefito‘i fakakaukau mo e ngaahi founga mapule‘i ‘okú ne fakapapau‘i ‘oku ma‘u ‘e he ngaahi fale nofo‘anga ‘oku mau langá ha tu‘unga lelei mo ne feau ‘a e ngaahi fiema‘u ‘a e ngaahi komiunitī ‘oku mau tokanga‘í.

‘I he taimi ‘oku mau langa aí ‘oku mau fakakaukau‘i ‘a e ngaahi ngāue lalahí (infrastructure), hangē ko e ngaahi hala pule‘angá mo e nāunau fakamānako, hangē ko e ngaahi paaká, ke fa‘u ha nofo fakakolo ‘oku fengāue‘aki lelei, manakoa mo fakalahi ai ‘a e ngaahi faka‘amu ‘a e komiunitií. 

‘Oku ‘i ai ‘emau ngaahi fakahinohino ki he fa‘u palaní ki hono langa ‘o e fale nofo‘anga ma‘á e kakaí pea ko ‘emau ngaahi tu‘unga leleí mo hono fa‘u ‘o e ngaahi palani ki he ngaahi ‘api fo‘oú ‘oku ngāue‘aki ki ai ‘a e Te Aranga Design Principles. Ko e ngaahi tefito‘i fakakaukau ko ‘ení ‘oku fakava‘e ‘aki ‘a e ngaahi ‘ulungaanga faka-Mauli ‘oku fakamahu‘inga‘í pea taumu‘a ke fakaivia ‘a e lotolotonga ‘o e mana whenua , ‘ata leleí mo e kau atu ki hono fa‘u ‘o e palani ki he feitu‘u ‘i koló.

‘I he loto kolo ‘o ‘Aokalaní (CBD), ‘oku tuku atu ‘e he Kāinga Ora ha ngaahi ‘apaatimeni ‘e 276 ‘i he Greys Avenue(external link). Kuo fa‘u ‘emau ngaahi palaní ‘i ha hoa ngāue mo e Ngāti Whātua Orakei ‘o ngāue‘aki ‘a e ngaahi tefito‘i fakakaukau Te Aranga. ‘Oku malava ai heni ke mau langa ‘a e polōsekí ‘i ha founga ‘oku fakafōtunga ‘e he ‘ulungaanga fakafonua mo e ‘ilo‘i‘anga ‘o e kakai Māori.

Construction Sector Accord (Aleapau Langá)

Ko e Kāinga Ora – Homes and Communities ko ha konga ia ‘o e Construction Sector Accord na‘e fakaava ‘i ‘Epeleli 2019 ‘e he Palēmiá, kau Minisitā ki he Aleapau langá, mo e ngaahi ngāue‘anga ‘i he Accord Development Group ‘a ia ‘oku kau ki ai ha kau taki ‘e toko 13 mei he sekitoa kotoa ki he ngāue‘anga langá mo e pule‘angá.

Na‘e fokotu‘u ‘e he Aleapau Langá ha fakava‘e ki he ngaahi ngāue‘anga langá mo e pule‘angá ke na ngāue fakataha ke solova ‘a e ngaahi pole tefito ‘oku fehangahangai mo e ngāue langá kau ai ‘a e tōnounou ‘i he ngaahi pōto‘í mo e kau ngāue leipá, ngaahi lao tu‘utu‘uni ‘oku ‘ikai hā mahinó, si‘isi‘i hono fokotu‘utu‘u ‘o e ngāue fakatakí, ‘ikai mahino ‘a e hokohoko mai ‘a e ngaahi ngāué mo e ‘ulungaanga fekau‘aki mo hono fepaasi‘aki holo ‘o e ngaahi me‘a ‘oku ngalingali ke matu‘utāmakí.

‘Oku mau laukau ‘aki ‘i he Bader Ventura, ko e fuofua langa fakalakalaka ‘a e Kāinga Ora ki he tu‘unga ‘o e fale ‘ea lelei ki he mo‘uí, ‘a ia kuo fili ko ha Beacon Project (Polōseki ke Faka‘ali‘ali)(external link) ‘e he Construction Sector Accord. Ko e Bader Ventura ko ha sīpinga ia ki he taki lelei mo e ‘ilo fo‘ou ‘i he sekitoá, ‘o poupou ki he vīsone ‘a e Accord ki ha ‘sekitoa langa ‘oku ngāue ki ha tu‘unga mā‘olunga ke ‘ausia ai ha Nu‘u Sila ‘oku lelei ange‘.

Lau ‘a e Construction Sector Accord(external link)

Sio ki he ngaahi seminā ‘a e Accord ‘Towards High Performance (Ki ha Ngāue ‘oku Tu‘unga Mā‘olunga)(external link)‘.

Fakalahi homau ngaahi ‘apí ‘i he ngaahi vāhenga fakafeitu‘ú

Kuo mau fakalahi ‘a e ngaahi kolo lalahi mo e ngaahi kolo ‘oku mau fakakaukau ke langa aí. ‘Oku fenāpasi eni mo e palani ‘a e Pule‘angá ke fakalahi ‘a e ngaahi fale pule‘anga ma‘á e kakaí ‘oku tuku atu ‘i he kotoa ‘o Nu‘u silá.

‘E fakaonopooni, manakoa mo faingofua hono tauhi ‘emau ngaahi ‘api fo‘oú, ‘o fakatou fakanofonofo ki ai ‘a e ngaahi fāmilí mo e ni‘ihi fakafo‘ituituí. Ko e lahi taha ‘o e ngaahi ‘apí ‘oku langa ia ko ha ngaahi ‘api loki mohe taha pe ua, pea mo ha ngaahi ‘api loki mohe tolu mo e fā. ‘E fakakāpeti, ‘aofi fakamāfana mo faka-sio‘ata lōua ‘aki ha ngaahi puipui kuo māfana (thermal). ‘E langa ‘a e ngaahi ‘apí ‘i ha ngaahi konga kelekele kuo teuteu‘i lelei ‘aki ha ngaahi feitu‘u nofo‘anga ‘i tu‘a, kau ai ha tau‘anga me‘alele.

‘E fakakakato kotoa ‘e he ngaahi fale ke langá ‘a e ngaahi fiema‘u ki he palani ‘a e Kōsilio fakakoló pea fakakau ki ai mo hono fakakaukau‘i ‘o e ngaahi ngatangata‘angá mo e fōtunga ‘o e falé ke ma‘u ki ai ‘a e lahi taha ‘o e huelo ‘o e la‘aá. ‘I he ‘emau ngaahi langa ko ia ‘i he ngaahi ‘api ‘oku lolotonga nofo totongí, te mau fakapapau‘i ‘oku fakavahavaha fe‘unga ‘a e ngaahi ‘apí.

Kapau te mau fiema‘u ke to‘o ha fale nofo‘anga lolotonga ke toe langa fo‘ou ‘a e ‘api ko iá, te mau ngāue fakataha leva mo e kau nofo totongí ke fakahiki kinautolu ki ha ngaaahi ‘api fe‘unga kehe, ‘o lelei ke ‘i he feitu‘u ko iá.