Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí
Vakai‘i pe ‘oku ke ‘atā atu pea tohi kole ki he mahu‘inga ‘oku a‘u ki he $10,000 ki ho fuofua ‘apí.
Kapau na‘á ke to‘o hao ‘inasi ki ho‘o KiwiSaver ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i ‘i he ta‘u ‘e tolú, te ke ala ‘atā atu ki ha Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí. Ko e lahi ‘o e pa‘anga te ke ma‘ú ‘e makatu‘unga ia ‘i he ngaahi me‘a hangē ko ho‘o pa‘anga hū maí mo e fa‘ahinga ‘api ‘okú ke faka‘amu ke fakataú.
Te ke lava ‘o tohi kole kimu‘a ‘i ho‘o ma‘u ha ‘apí pe hili hano tali ha‘o tala mahu‘inga (offer), ka ‘oku mau fokotu‘u mālohi atu ke ke tohi kole ki ha tomu‘a tali (pre-approval) ‘o e tokoni fakapa‘angá. ‘Oku ne to‘o atu ‘a e tu‘unga fakamahamahaló pea tokoni ki hono fakavave‘i ‘a e ngāue ki aí.
Ke ‘atā atu ki ha Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí, ‘e fiema‘u ke ke:
- lahi hake ‘i he ta‘u 18
- ma‘u ha pa‘anga hū mai ‘oku si‘isi‘i hifo ‘i he fakangatangata ‘o e tu‘unga pa‘anga hū maí ‘i he māhinga ‘e 12 kuohilí
- ‘ikai ke lolotonga ma‘u ha fa‘ahinga ‘api pe konga kelekele, kau ai ha ‘api ‘oku ma‘u ‘e ha hoa-mali pe hoa nonofo. Ko hono ma‘u ‘o ha kelekele ‘o e kakai Māori ‘oku ‘ikai kau ia ‘i heni.
- kuó ke tokoni ‘aki ha ‘inasi ‘oku ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he mahu‘inga ma‘ulalo tahá ki he KiwiSaver (pe pa‘anga vāhenga mālōlō ‘oku fakatatau ki he tu‘utu‘uní pe tu‘unga ‘oku ‘ikai kau ai ‘a e ngāue‘angá ki he KiwiSaver) ‘i ha ta‘u ‘e 3 pe lahi ange
- fakatau ha ‘api ‘oku ‘i ha mahu‘inga ‘i loto ‘i he tu‘unga fakangatangata fakavahe ‘o e mahu‘inga ke totongi ki ha falé
- loto ke nofo ‘i ho ‘api fo‘oú ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he māhina ‘e 6.
‘Oku toe fiema‘u foki ke ke fakapapau‘i ‘oku ma‘u ‘e he fale pe konga kelekele ‘okú ke fiema‘u ke fakataú ‘a e ngaahi fiema‘u/makatu‘unga ki ha ‘api. Te ke lava ‘o ma‘u ha fakamatala lahi ange fekau‘aki mo eni ‘i he konga 'Ko e fa‘ahinga ‘api fēfē te u lava ‘o fakataú?' ‘o e peesi uepisaiti ko ení.
Kapau kuó ke fa‘a to‘o ha ‘inasi ki ha kautaha vāhenga malōlō makehe mei he KiwiSaver, telefoni mai ‘i he 0508 935 266 ke vakai pe ‘oku ‘atā ‘a ho‘o fakahū pa‘angá ki heni.
Ngaahi fiema‘u ki he pa‘anga hū maí
‘I he māhina ‘e 12 kimu‘a ke ke tohi kolé, kuo pau ke ke ma‘u ha tu‘unga vāhenga:
- ‘oku $95,000 pe si‘isi‘i ange ai kimu‘a hono to‘o ‘a e tukuhaú ki ha tokotaha fakatau fakataautaha
- ‘oku $150,000 pe si‘isi‘i ange ai kimu‘a hono to‘o ‘a e tukuhaú ki ha tokotaha fakatau fakataautaha ‘oku ‘i ai ha toko taha pe lahi ai ‘oku fakafalala ange kiate ia
- ‘oku $150,000 pe si‘isi‘i ange ai kimu‘a hono to‘o ‘a e tukuhaú ki ha tokotaha fakatau ‘e toko 2 pe lahi ai, tatau ai pē pe ‘oku toko fiha ‘a e fa‘ahinga ‘oku fakafalala ange kiate kinauá/kinautolú.
Ko ha tokotaha ‘oku ‘i ai ha ni‘ihi ‘oku nau fakafalala ange kiate ia ‘okú ne ma‘u ‘a e fatongia ki hono tauhi konga taimi pe taimi kakato ‘a e leká, fānaú, pe ko ha toe tokotaha lahi kehe ‘i he ‘apí ‘a ia ‘oku ‘ikai malava ke nau nofo ‘iate kinautolu pē. Kapau ‘oku ta‘u 18 pe lahi ange ai ‘a e tokotaha/fa‘ahinga ‘oku fakafalalá, ‘e fiema‘u ke ke talamai ‘a e ‘uhinga ‘oku fakafalala atu ai kiate koe ke ke kei tokanga‘i iá. Ko hono fakahoko ha tokanga‘i fakapa‘anga ‘ata‘atā pē ‘oku ‘ikai ke ne a‘usia ‘e ia ‘a e ‘uhinga ki hono ma‘u ‘a e fatongia hono tauhi ha tokotaha ‘oku fakafalala atu.
Ngaahi fiema‘u ki he ‘inasi ‘oku to‘o ki he KiwiSaver
‘Oku fiema‘u ke ke fakahoko ma‘u pē ho‘o to‘o ‘a e ‘inasi ki he KiwiSaver ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he mahu‘inga mā‘ulalo tahá ‘i ha ta‘u ‘e 3.
- Ko e ‘inasi mā‘ulalo taha ke to‘ó ‘oku lolotonga ko e 3% ‘o ho‘o pa‘anga hū mai fakakātoá pe ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he $1,000 ‘i he ta‘u (ko fē pē ‘iate kinaua ‘oku mā‘ulalo angé).
- Ko e ta‘u ‘e 3 ‘oku ‘ikai fiema‘u ia ke hokohoko, koloa pē ke tātānaki ‘o a‘u ki he ta‘u ‘e 3 ‘a e lahi ‘o ho‘o ‘inasi ‘oku to‘ó. Ko e fakatātaá, kapau na‘á ke hoko ko ha mēmipa KiwiSaver ‘i ha ta‘u ‘e 3 ka na‘á ke ta‘ofi fakataimi ‘a ho‘o tātānaki vāhenga mālōloó ‘i ha māhina ‘e 6, ‘e ‘ikai ke ke ‘atā atu ki he Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí kae‘oua kuó ke toe to‘o ho ‘inasí ‘i ha toe māhina ‘e 6.
- Ko e ngaahi ‘inasí ‘oku fiema‘u ke to‘o ia mei he kotoa ho‘o ngaahi ma‘u‘anga pa‘angá, ka e ‘ikai ko ho‘o ma‘u‘anga pa‘anga tefitó pē.
- Kapau ‘oku ‘ikai ha‘o ma‘u‘anga pa‘anga pe ‘ikai ke ngāue ‘e fiema‘u ke ke fai ha ngaahi to‘o ‘inasi tau‘atāina ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he $1,000 ‘i he ta‘u, ‘i he ta‘u takitaha na‘e ‘ikai ai te ke ma‘u ai ha pa‘anga hū mai.
- Kapau ‘okú ke ngāue pē ma‘á u pe vahe penefiti pea ke fakahoko ha ngaahi to‘o ‘inasi tau‘atāina, ‘oku fiema‘u ke ke fakahoko ha ngaahi to‘o ‘inasi tu‘o taha he ta‘u ‘i he ta‘u ‘e 3 ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i ‘i he 3% ‘o ho‘o pa‘anga hū maí pe ‘ikai toe si‘isi‘i ‘i he $1,000 ‘i he ta‘u (ko fē pē ‘iate kinaua ‘oku mā‘ulalo angé).
- Kapau na‘á ke fakahoko fakataha ha to‘o ‘inasi ‘otomētiki mo tau‘atāina, ko e lahi fakakātoa ‘o e pa‘angá ‘e fiema‘u ke ‘oua toe si‘isi‘i ‘i he 3% ‘o ho‘o pa‘anga hū maí pe ‘ikai toe si‘isi‘i ‘i he $1,000 ‘i he ta‘u (ko fē pē ‘iate kinaua ‘oku mā‘ulalo angé).
Ngaahi fiema‘u ki he tipōsití
‘E fiema‘u ke ke ‘omai ha fakamo‘oni ‘okú ke ma‘u ha tipōsiti ‘oku ‘ikai toe si‘isi‘i ‘i he 5% ‘o e mahu‘inga fakatau ‘o e fale ‘okú ke faka‘amu ke fakataú pe langá.
‘E ala kau ki heni ‘a e pa‘anga:
- mei ho‘o toho ko ia ho‘o pa‘anga ki he fuofua fakatau ‘apí mei he KiwiSaver
- fakakātoa mei he tali/fuofua tali ‘o ho‘o Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí,
- ‘a ia kuó ke tātānaki ‘i he pangikeé
- kuó ke ‘osi totongi ki hono fakatau ‘o e ‘apí
- me‘a‘ofa atu ‘aki ‘e ha mēmipa ofi ‘o e fāmilí
Kapau ‘oku ngāue‘aki ha pa‘anga na‘e me‘a‘ofa atu, ‘e fiema‘u ke ke fakakakato mai ha foomu fuakava.
Fuakava ki ha me‘a‘ofa ki he Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí [PDF, 26 KB]
Kapau na‘á ke ma‘u ‘api kimuí ni mai
‘E ala lava ke tohi kole ‘a e fa‘ahinga na‘e ‘osi ma‘u ‘api kimu‘a ‘i Nu‘u SIla pe tu‘apule‘angá ki he Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí. Te ke toki lava pē ‘o ma‘u ‘a e Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí pe ko e fa‘ahinga kimu‘a ange aí, ‘a ia ko e pa‘anga tokoni ki he HomeStart ‘a e KiwiSaver pe pa‘anga tokoni tipōsití, ‘o tu‘o taha.
Kapau ko ha tokotaha koe na‘e ‘osi ma‘u ‘api kimu‘a kae fiema‘u ‘a e Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí, ‘e fiema‘u ke ke ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga angamaheni ki he ‘atā atú, pea ‘oku fiema‘u ke ke:
- te‘eki ai ke ke ma‘u ‘a e Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí pe pa‘anga tokoni ki he HomeStart ‘a e KiwiSaver/pa‘anga tokoni tipōsití kimu‘a
- ‘ikai ke ke ma‘u ha ngaahi koloa ‘oku lava ‘o fakatau atu ‘oku ‘i ha mahu‘inga laka hake ‘i he 20% ‘o e fakangatangata ‘o e mahu‘inga ke totongi ki ha fale ki he ngaahi ‘api ‘osi tu‘u/langa ‘i he feitu‘u ‘okú ke fakatau mei aí.
Ko e fakatātaá, kapau ‘okú ke fakatau ha fale ‘i ha feitu‘u ‘oku fakangatangata ki he $400,000, ko ho‘o ngaahi koloa ‘oku lava ‘o fakatau atú ‘e ‘ikai totonu ke ‘i ha mahu‘inga ‘oku lahi hake ‘i he $80,000.
Ko e ngaahi koloa ‘oku lava ‘o fakatau atú ko ha ngaahi koloa ia ‘oku malava ke fakatau atu ke tokoni ke fakatau ‘o ha fale, kau ki ai ‘a e:
- pa‘anga ‘i he ngaahi ‘akauni pangikeé (kau ai ‘a e ngaahi pa‘anga ‘oku fakahū taimi tu‘upaú mo e teemi tipōsití)
- ngaahi ‘inasi fakapa‘anga ‘i he māketí (shares), ngaahi ‘inasi fakapa‘anga ‘i ha kautaha, mo e ngaahi pōnite
- ngaahi ‘inivesi ‘i ha ngaahi pangikē pe ngaahi kautaha fakapa‘anga
- ngaahi ‘inasi ‘i ha sōsaieti fakapa‘anga ‘o ha langa
- ngaahi vaka pe kalavana ‘oku laka hake honau mahu‘ingá ‘i he $5,000
- ngaahi me‘alele kehe (hangē ko e ngaahi paiki pe ngaahi kā faka-kuonga-mu‘a ‘oku ‘ikai angamaheni ke ke fefononga‘aki holo aí)
- ngaahi koloa fakafo‘ituitui kehe ‘oku laka hake honau mahu‘ingá ‘i he $5,000
- ngaahi pa‘anga tipōsiti ‘oku fakahū ki ha fakafofonga fakatau ‘api
‘Oku ‘ikai lau ‘a e pa‘anga KiwiSaver ko ha koloa ‘oku malava ke fakatau atu.
Ko e Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí ‘oku lava ke ngāue‘aki ia ke tokoni ki hano fakatau ‘o ha fale fo‘ou toki langa pe ngaahi ‘api ‘osi tu‘u ‘o a‘u ki he mahu‘inga ‘o e ngaahi fakangatangata ki he mahu‘ingá ‘i ho vāhengá.
Ko e ngaahi ‘api toki langa fo‘oú ‘oku kau ki ai ‘a e:
- ngaahi fale fo‘ou toki langa pe nofo‘anga kuo fakahiki atu ki ha konga ‘api ‘a ia na‘a nau ma‘u ha tohi fakamo‘oni ‘o e muimui ki he tu‘utu‘uni ki he langá ‘i ha māhina si‘isi‘i hifo he 12 kimu‘a ‘i he ‘aho na‘á ke tohi kole ai ki he Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí
- ngaahi konga kelekele ‘e fai ai ‘a e langá
- ngaahi tu‘uaki fakatau fakataha ‘o e falé mo e kelekelé pe ‘apaatimeni kuo fakatau lolotonga ‘oku kei langa pe te‘eki ai ke langa.
Fakangatangata ‘o e mahu‘inga ke totongi ki ha fale
Ko e fakangatangata ‘o e mahu‘inga ke totongi ki ha falé ‘okú ne fokotu‘u ‘a e tu‘unga totongi mā‘olunga taha ki ha ngaahi ‘api fo‘ou pe ‘osi tu‘u/‘api motu‘a makatu‘unga ‘i he vāhenga ‘oku tu‘u ai ‘a e ‘apí. Ko e kotoa ‘o e ngaahi vāhengá ‘oku makatu‘unga ia ‘i he Ngaahi Fakangatangata ki he Ngaahi Ma‘u Mafai Fakafeitu‘ú.
Vakai ki he kotoa ‘o e ngaahi fakangatangata ‘o e mahu‘inga ke totongi ki ha fale
Ngaahi fiema‘u ki he ‘apí
Ko e mahu‘inga fakatau ha ‘api ‘oku pau ke ‘i loto ia ‘i he tu‘unga fakangatangata fakavahe ‘o e mahu‘inga ke totongi ki ha falé.
‘Oku pau ke ke loto-lelei ke nofo ‘i ho ‘apí ‘i ha māhina ‘e 6 meí he:
- ‘aho ‘okú ke fakatau ai ho ‘apí (‘aho totongi ‘osí), pe
- ko e ‘aho ‘oku foaki atu ai ‘a e tohi fakamo‘oni ‘o e muimui ki he tu‘utu‘uni ki he langá ki he falé, kapau ko ha langa fo‘ou.
‘Oku ‘ikai totonu ke ke lolotonga ma‘u ha fa‘ahinga konga kelekele pe ‘api. ‘Oku kau ki heni ha ‘api ‘oku ma‘u ‘e ha hoa-mali pe hoa nonofo ‘a ia ‘e ngalingali ‘e fiema‘u ke ke nofo ai pe fakatau atu. ‘Oku ‘ikai ke kau ki heni ‘a hono ma‘u ‘o ha kelekele ‘o e kakai Māori.
Kapau ‘okú ke kaungā-fakatau ha ‘api mo ha kakai kehe, ‘oku pau ke ke fakatau ha ‘inasi tatau.
Kapau ‘okú ke fakatau fakataautaha (‘o ‘ikai fakafou ‘i ha fakafofonga fakatau ‘api), ‘e fiema‘u nai ke ke ‘omai ha fakamo‘oni kuó ke ‘osi totongi ha mahu‘inga ‘i he māketí ‘oku potupotu-tatau, ko e fakatātaá ko ha fakamahu‘inga kuo lēsisita.
Kapau ‘okú ke fakatau ha fale kuo ‘osi tu‘u
Ko e ngaahi ‘api kuo ‘osi tu‘ú ko e ngaahi ‘api ia na‘e langa pea ‘oange hono ngofua laka hake ‘i he māhina ‘e 12 kuohilí.
Kapau te ke fakatau ha ‘api ‘oku ‘osi tu‘u, te ke lava ‘o ma‘u ha $1,000 ‘i he ta‘u kotoa ‘o e ta‘u ‘e 3 (pe lahi ange) na‘á ke fai ai ha totongi ki he palani ko ení. Ko e lahi taha te ke ala ma‘ú koe $5,000 ki he ta‘u ‘e 5 pe lahi ange.
Ko e ngaahi ‘api kotoa na‘á nau ma‘u ha tohi fakamo‘oni ‘o e muimui ki he tu‘utu‘uni ki he langá laka hake ‘i he māhina ‘e 12 kimu‘a ke ke tohi kole ki ha Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí ‘oku lau ia ko ha ngaahi ‘api lolotonga/‘osi tu‘u.
Ko e ‘apí ‘oku fiema‘u ke:
- ‘i loto ‘i he tu‘unga mā‘olunga taha ‘o e fakangatangata ‘o e mahu‘inga ke totongi ki ha falé ki he ngaahi ‘api motu‘á/‘osi tu‘ú
- lelei fe‘unga ke nofo ai mei he ‘aho totongi ‘osí
- hoko ko ho ‘api nofo‘anga tefitó ia ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he māhina ‘e 6 mei he ‘aho totongi ‘osí.
Kapau ‘okú ke fakatau ha konga kelekele ke langa ai
Kapau te ke fakatau ha ‘api fo‘ou pe konga kelekele ke langa ai, te ke lava ‘o ma‘u ha $2,000 ‘i he ta‘u kotoa ‘o e ta‘u ‘e 3 (pe lahi ange) na‘á ke fai ai ha totongi ki he palani ko ení. Ko e lahi taha te ke ala ma‘ú koe $10,000 ki he ta‘u ‘e 5 pe lahi ange.
‘Oku fiema‘u ke ke ma‘u ha fuofua tali ‘o e Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí kimu‘a ke ke fakatau ‘a e konga kelekelé.
‘Oku fiema‘u ke ke:
- fakahū atu ‘a ho‘o tohi kolé ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he uike ‘e 4 kimu‘a hono fakatau/totongi ‘osi ‘o e konga kelekelé
- fai ha ngaahi palani ki he langá pe fakahiki ha ‘api ‘i he vave tahá hili hano fuofua tali ‘a e noó
- ma‘u ha aleapau fakatau ki he konga kelekelé kuo ‘osi fakamo‘oni tohinima ki ai
- ‘omai ha aleapau langa ‘oku mahu‘inga tu‘upau kuo ‘osi fakamo‘oni tohinima ki ai ‘oku hā ai ‘a e fakamole ki he langá mo e fakafuofua ‘o e ‘aho kamata mo e ‘osi ‘o e langá
- ‘omai ha tatau ‘o e kotoa ‘o e ngaahi me‘a fakapepa ‘oku felāva‘i mo e langá hangē ko e ngaahi palani ‘o e falé mo e ngaahi fakaikiiki ki he falé mo e ‘apí
- ma‘u ha pa‘anga fe‘unga ke fakakakato ‘a e langa ‘o e ‘apí ‘a ia ‘oku ‘i loto ‘i he fakangatangata ‘o e mahu‘inga ke totongi ki ha falé.
Kapau ‘oku ‘ikai ke ke ma‘u ha aleapau langa ‘oku mahu‘inga tu‘upau koe‘uhi ‘okú ke fakahoko pē ‘e koe ‘a e langá pe langa fakakonga, ‘e fiema‘u ke ke ‘omai ha līpooti ‘o ha tokotaha ‘okú ne fika‘i ‘a hono fakapa‘anga ha langa ‘a ia ‘oku hā ai ‘a e mahu‘inga fakakātoa ki he langá. ‘Oku mau toe fiema‘u foki ha tatau ‘o e Fakamo‘oni Fuakavá fakatatau ki he Owner-Builder Status Konga 45, 87A & 90D ‘o e foomu Building Act 2004, ‘a ia ‘oku ma‘u atu mei ho‘o kōsilio fakakoló.
Ko e falé ‘e fiema‘u:
- ko ha ‘api nofo‘anga tu‘uma‘u/tefito. Ko e ngaahi ‘api ‘oku ala fe‘aveaki holó hangē ko e ngaahi ‘api ‘i ha me‘alele, kalavaná pe meimei tatau ‘oku ‘ikai ‘atā atu ia ki he pa‘anga tokoní
- ke hoko ia ko ho‘o feitu‘u tefito ke nofo aí ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he māhina ‘e 6 mei he ‘aho na‘e foaki atu ai ‘a e tohi fakamo‘oni ‘o e muimui ki he tu‘utu‘uni ki he langá.
Ko e mahu‘inga fakakātoa ki he fakatau konga ‘apí moe langa ‘o e falé ‘e fiema‘u ke ‘i loto ia ‘i he fakangatangata ‘o e mahu‘inga ke totongi ki ha falé.
‘E fiema‘u ke ‘osi tokateu ‘a e konga kelekelé ke fai ai ha langa. Kapau ‘oku te‘eki ai, ‘e fiema‘u ke fakakau ‘a e fakamole ki hono teuteu‘i ‘a e konga kelekelé ki he langá ‘i hono fakakaukauá.
Kapau ‘oku ke fakahiki ha fale ‘oku ‘osi tu‘u ki ha konga kelekele fo‘ou
Ke ‘atā atu ki he pa‘anga langa fo‘oú, ‘e fiema‘u ke ke ‘omai ha tohi fakamo‘oni ‘o e muimui ki he tu‘utu‘uni ki he langá ki he fale na‘e fakahikí, ‘i ha ‘aho ‘oku ‘ikai toe lahi hake ‘i he māhina ‘e 12 kimu‘a ‘i he ‘aho tohi kole ki he pa‘anga tokoní.
‘E fiema‘u ke ke ‘omai:
- ha tatau ‘o e aleapau fakatau ki he konga kelekelé kuo ‘osi fakamo‘oni tohinima ki ai
- ha fakamo‘oni ‘o e fakamole ke fakatau pea hiki ‘a e ‘apí
- ha tatau ‘o ha aleapau langa ‘oku mahu‘inga tu‘upau ‘a ia ‘okú ne fakahaa‘i mā‘ala‘ala ‘a e mahu‘inga kakato mo e fakafuofua ‘o e vaha‘a taimi ke fakakakato ai ‘a e langa ‘o e ‘apí ki ha tu‘unga kuo fakangofua mo fe‘unga ke nofo ai
- ha tohi fakamo‘oni ‘o e muimui ki he tu‘utu‘uni ki he langá hili hoko fakahiki ‘o e falé.
Kapau ‘okú ke fakatau ha ‘api ‘oku te‘eki ai ke langa pe lolotonga langa
‘Oku fiema‘u ke ke:
- nofo ‘i he falé pe ‘apaatimení ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he māhina ‘e 6 mei he kakato hono langa ‘o e ‘apí ki he tu‘unga na‘e tu‘utu‘uniá pea kakato hono totongi ‘osí
- ‘omai ha ngaahi tatau ‘o e mape/palani ‘o e falé mo e ngaahi fakaikiiki ‘o e langá ki he ‘apí
- ‘omai ha tatau kuo ‘osi fakamo‘oni ‘o e aleapaú ‘a ia ‘oku hā ai:
- ‘a e ngaahi fakaikiiki ‘o e ‘api ‘oku ‘amanaki ke langá
- mahu‘inga ‘o e fakataú
- fakafuofua ‘o e ngaahi ‘aho ki he kamata mo e ‘osi ‘o e langá, kau ai ‘a e kupu‘i lao sunset clause (makatu‘unga ki he tu‘utu‘uni ke ta‘ofi ha langa ‘i he ‘ikai fakahoko fakatatau ki he aleapaú).
‘I he taimi ‘okú ke fakatau ai ha ‘api te‘eki ai/lolotonga langá, te mau ala totongi atu ho‘o pa‘anga tokoní kimu‘a ‘i he ‘aho ‘oku fakakakato ai ‘a e aleá ke tokoni atu kiate koe ki hono ‘uluaki totongi pe ko e hokohoko hono totongi ‘o e langá. ‘I he ngaahi tu‘unga ko ení, ‘e pau ke tauhi ‘a e pa‘angá ‘i he fakafofonga laó, ‘i ha pooni pe ko ha fokotu‘utu‘u/me‘a meimei tatau, pea toki totongi pē ‘a e kautaha fokotu‘utu‘u ‘o e langá ‘i he kakato ‘a e aleá. ‘E fiema‘u ke ke talanoa fekau‘aki mo e me‘á ni mo ho‘o loeá mo e kautaha fokotu‘utu‘u ‘o e langá.
Kapau ‘okú ke fakahoko ha langa ‘i he kelekele ‘a e kakai Maulí
‘E fiema‘u ke ke ‘omai ha tatau ‘o ho‘o totonu ke nofo ‘i ha kelekele ‘a e kakai Maulí.
Te ke lava ‘o tohi kole ki he taha ‘o e ongo me‘á ni:
- ki ha fuofua tali ‘o ha nō kimu‘a ke ke kamata fakasiosio ki ha ‘api ke ke fakatau - ‘e ‘oatu ai heni ha fakapapau‘i‘anga ki he tu‘unga ‘atā atu ki aí mo e lahi ‘o e mahu‘inga te ke ala malava ke ma‘ú pe;
- ko hano tali ‘o e pa‘anga tokoní kapau kuó ke ma‘u ha ‘api pea kuó ke fakamo‘oni ‘i he aleapau fakatau ‘apí.
Fakahū mai ‘a ho‘o tohi kolé ‘i heni
Te ke ma‘u atu ha ‘īmeili fakakomipiuta ke fakahaa‘i atu kuo ma‘u mai ho‘o tohi kolé. ‘Oku mau taumu‘a ke ngāue ki he ngaahi tohi kolé ‘i loto ‘i he uike ‘e 4 – kapau te mau fiema‘u ha fakamatala lahi ange meiate koe, te mau fetu‘utaki atu ‘i loto ‘i he vaha‘a taimi ko iá ke kole atu ia.
Kapau na‘a ke tohi kole ki hano fuofua tali ‘o ha nō
Kapau na‘á ke tohi kole ki hano fuofua tali ‘a ho‘o noó, te mau ‘īmeili atu ke fakahaa‘i atu kapau na‘e tali ia.
Ko hono tomu‘a tali ‘o e noó ‘e ‘aonga ia ‘i ha māhina ‘e 6 – kapau ‘e te‘eki ai ke ke fakatau ha ‘api ‘i he vaha‘a taimi ko iá ‘e fiema‘u leva ke ke toe fai ha tohi kole.
Me‘a ke faí ‘i ho‘o fakatau ha fale
Kapau ‘oku fuofua tali atu ho‘o noó, ‘i ho‘o fakatau ‘a e ‘apí ‘e fiema‘u ke ke fakakakato pea fakafoki mai ‘a e lau‘ipepa mu‘omu‘a (cover sheet) ‘oku fakapipiki fakataha atu ‘i ho‘o tohi fuofua tali ‘o e noó. ‘E toe fiema‘u foki ke ke ‘omai:
- ‘a e aleapau fakatau ‘apí, mo e
- fakamo‘oni ‘oku ke ma‘u ‘a e 5% ‘o e mahu‘inga ‘o e tipōsití
Kapau na‘a ke tohi kole ki ha tali kakato (full approval) ‘o ha nō
Kapau ‘oku tali ho‘o tohi kolé, ko e pa‘angá ‘e fakahū ia ki he ‘akauni ho‘o loeá ‘i he houa pongipongi ‘o e ‘aho fakatau ‘o e ‘apí
Kapau ‘oku ‘ikai ke ola lelei ho‘o tohi kolé
Kapau ‘oku ‘ikai ke ke ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ke ‘atā atu ki aí, te mau ‘īmeili atu ke ke ‘ilo ki ai. Te ke ala lava ke toe tohi kole ‘amui ange kapau ‘e liliu ho ngaahi tūkungá pea mo fakakakato ‘a e ngaahi makatu‘ungá.
Kapau ‘e liliu ho ngaahi tūkungá
Kapau ‘e liliu ha me‘a hili ho‘o tohi kole ki ha Fakapa‘anga ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí, fetu‘utaki ki he ‘emau timí. Te mau fiema‘u ho fika faile kasitomaá (customer reference number).
- 0508 935 266
- firsthome.enquiries@kaingaora.govt.nz.
Ko e ngaahi liliu te ne uesia ho‘o ‘atā atu ki he pa‘anga tokoní ‘oku kau ki ai:
- ‘a e palopalema pe kaniseli ‘a e alea ki he fakatau ‘apí
- ‘oku ‘ikai ke ke toe lava ‘o nofo ‘i he ‘apí ‘o ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he māhina ‘e 6 hili ‘a e ‘aho totongi ‘osí (‘e ala fiema‘u ke ke totongi fakafoki ‘a e pa‘angá fakataha mo ha tupu)
- liliu ki he ‘aho ki hono langa ho‘o ‘api fo‘oú
Kuo fakafo‘ou ‘a e peesí: 13 Siulai 2023