Ngaohi nāunau ‘oku fakahoko ‘i he feitu‘u kehe mei he feitu‘u ‘oku langa ai ‘a e falé (OSM); Liliu ‘o e founga langá ‘o ngāue‘aki ‘a e ‘ilo fo‘oú

‘I he ‘ene hoko ko ia ko e kautaha lahi taha ‘a Nu‘u Sila ‘oku nau tuku atu ‘a e ngaahi falé, kuo ma‘u ai ‘e he Kāinga Ora ha tu‘utu‘uni ‘a e pule‘angá ke ne tataki ‘a e liliú. ‘Oku ‘uhinga ia kuo pau ke mau takimu‘a ‘i he ‘ilo fo‘oú mo e ngāue‘i ‘o e fakalakalaká ke langa ha ngaahi ‘api lahi ange.

Ko e ngaahi nāunau ‘i he feitu‘u kehe mei he feitu‘u ‘oku langa ai ‘a e falé (OSM) ko ha founga langa ia ‘oku fakalahi ‘emau ngāue‘aki ‘i he ‘emau polokalama langá ke tuku atu ai ha ngaahi ‘api tu‘unga lelei ‘i ha taimi vave ange, mo e ngaahi ola lelei tahá ma‘á e kakaí mo e kāingá, ngaahi komiunitií, mo e ngāue‘anga langá.

Ko hono liliu ‘o e founga langá ‘o ngāue‘aki ‘a e ‘ilo fo‘oú; ko ‘emau palani ki he ngaohi nāunau ‘i he feitu‘u kehe mei he feitu‘u ‘oku langa ai ‘a e falé, ‘oku fokotu‘utu‘u atu ai ‘a e ngāue ‘oku mau fakahoko ke ‘ilo‘i ai ‘a e ngaahi lelei ‘o e OSM, pea mo takimu‘a ‘i hono tokonia ke solova ‘a e ngaahi palopalema fekau‘aki mo e fale nofo‘angá ‘i Nu‘u Silá.

Fakamatala‘i ‘o e OSM

Ko e ngaohi nāunau ‘i he feitu‘u kehe mei he feitu‘u ‘oku langa ai ‘a e falé (OSM) ‘a hono langa ‘o e ngaahi fale mo e ngaahi nāunau langa fale ‘i ha fa‘u‘anga koloa ‘oku tu‘u ‘i ha feitu‘u kehe, ‘a ia ‘oku toki fetukutuku ki he ngaahi feitu‘u ‘oku fiema‘iu ki aí.

Ko hono ala fulihi ke fe‘unga ko ia ‘a e founga OSM (langa ‘oku fakahoko ‘i ha feitu‘u kehe mei he feitu‘u ‘oku langa ai ‘a e falé) ‘oku ‘uhinga ia ‘oku solova ai ‘e he founga langa ko ‘ení ‘a e ngaahi palopalema lalahi ‘oku fehangahangai mo e sekitoa ki he langa fale nofo‘angá, hangé ko e vave ki he māketí, fakamolé, tu‘uloá, mo e nounou ‘oku hoko ‘i he ngaahi pōto‘í mo e nāunaú. Te ne lava ‘o tuku lelei atu ha ngaahi ‘api ‘oku fe‘unga mo e ivi fakapa‘angá mo tu‘uloa foki.

Ko e toe mahu‘inga angé, ‘oku fakakakato ‘e he ngaahi ‘api OSM ‘a e ngaahi tu‘unga lelei mo e tu‘uloa ‘oku fiema‘u ki ha fale ‘oku langa anga maheni ‘i Nu‘u sila, kau ai ‘a e Ngaahi ‘Api Fakatupu Mo‘ui Leleí mo e Ngaahi fakatu‘utu‘unga Homestar ‘e 6 ‘a e New Zealand Green Building Council.

Ko ‘emau vīsone ki he OSM (langa ‘oku fakahoko ‘i ha feitu‘u kehe mei he feitu‘u ‘oku langa ai ‘a e falé)  

‘Oku mau tukupā ke fakalelei‘i ‘a e vave, fakamole, tu‘unga fakapotopoto mo e tu‘unga lelei ‘o e langa ‘api nofo‘anga ‘i Nu‘u Silá, ‘o kamata pē mei he ‘emau fakahoko ngāué. 

Neongo ‘oku kei kamakamata pē hono fakalahi ‘emau ngāue‘aki ko ia ‘a e OSM ke fakalato ‘a e langa fale angamahení ‘i he ‘emau ngaahi langa fakalakalaka ‘i he fonuá, ‘oku fakafuofua ki he 15% ‘o ‘emau ngaahi langa ‘oku lolotonga palaní pe langá ‘oku ngāue‘aki ‘a e ngaahi founga OSM. 

‘I he vaha‘a ‘o e 2019 ki he 2021, kuo liunga ua ai ‘e he Kāinga Ora ‘a e lahi ‘o e ngaahi ‘api ‘oku tuku atú ‘i hono ngāue‘aki ‘a e ngaahi founga kehekehe ‘o e OSM. Ki he vaha‘a taimi ‘o ‘emau palani ki he ngaahi fale ma‘á e kakaí, ‘oku mau taumu‘a ‘aki ‘a hono fakalahi ‘o e ngaahi founga OSM ‘oku mau faka‘aonga‘í ‘aki ha 20% ‘i he ta‘u ki he ta‘u ‘i he kotoa ‘o ‘emau ngaahi ngāué kau ai ‘a e langa fakalakalaka ‘o e fale nofo‘anga ‘i he feitu‘u ‘i koló.

Ko ‘emau vīsoné ke mau hoko ko e ki‘i afi si‘isi‘i ke ne tokoni‘i ‘a hono fakamaama ‘a hono fakafo‘ou ‘o e langa fale ‘i Nu‘u silá. Fakafou ‘i he ‘emau fakalahi ko ia ‘a hono ngāue‘aki ‘o e OSM mo e ngaahi hoa ngāue mālohi ‘i he kotoa ‘o e tafa‘aki fakaengāue ki he langá, te mau tokoni ai ki he sekitoa OSM ‘i Nu‘u Silá ke hokohoko atu ‘a ‘ene fakalakalaka‘i ‘a hono tu‘unga malava fakangāué mo e malava ko ia ke ne ‘oatu ha ngaahi ‘api lahi ange.

Ngaahi kautaha ‘oku nau fakahoko ‘a e OSM

Kapau ko ha kautaha koe ‘okú ke fakahoko ‘a e OSM ‘o ‘i ai ha‘o malava fakangāue pea ‘okú ke fie ngāue mo kimautolu, ‘oku mau fie fanongo meiate koe. Kātaki ‘o ‘īmeili ki he CCO@kaingaora.govt.nz.

Lau ke ‘ilo lahi ange fekau‘aki mo ‘emau ngāue OSM

• Fakahoko ngāue ‘a e ngaohi nāunau ‘oku fakahoko ‘i he feitu‘u kehe mei he feitu‘u ‘oku langa ai ‘a e falé ‘i Rotorua
• Fakalahi ‘o e ngaahi nāunau ‘oku fakahoko ‘i he feitu‘u kehe mei he feitu‘u ‘oku fakahoko ai ‘a e langá
• Teketeke ‘o e ‘ilo fo‘oú ‘i he Busby Street
• Fakalahi ‘o e ngaahi ‘apí ma‘a Maraenui, pea toe lahi ange ‘amui
• Liliu ‘a e founga ki he langa falé ‘o ngāue‘aki ‘a e ‘ilo fo‘oú; ko ‘emau palani ki he ngaohi nāunau ‘i he feitu‘u kehe mei he feitu‘u ‘oku langa ai ‘a e falé
• Ngaahi fale kaukau tu‘u makehé: ko ha founga OSM ke langa vave ange ai ha ngaahi ‘api