Ko hono ma‘u ha monumanu pusiaki
‘Oku mau ‘ilo ‘oku lelei ‘a e feohi mo e fanga monumanu pusiakí/lalatá pea ‘oku mau fiema‘u ke a‘usia ‘e he ‘emau kau nofo totongí mo honau ngaahi fāmilí ‘a e ngaahi lelei lahi ‘o hono tauhi ‘o ha monumanu pusiaki.
Ko hono ma‘u ha fakangofua ke tauhi ha monumanu pusiaki ‘i ho ‘apí ko ha konga mahu‘inga ia ‘o ho‘o aleapau ki he nofo totongí. Ko e ‘ikai ke tala mai kiate kimautolu fekau‘aki mo ha monumanu pusiakí ‘e ala maumau‘i ai ho‘o aleapaú pea ‘e toe lava ke hoko ia ko ha palopalema ki he tu‘unga mo‘ui leleí mo e malu mo haó.
Ko hono ma‘u ha monumanu pusiakí ‘oku toe ‘uhinga foki ia ko e hoko ko ha tokotaha tauhi tokanga ‘aki ‘a e muimui ki he lao ‘a e kōsilio fakakoló mo e ngaahi founga ngāue ‘a e Kāinga Ora.
Me‘a ke faí kapau ‘okú ke fiema‘u ha monumanu pusiaki
‘Oku mahu‘inga ke fakahā mai ke mau ‘ilo‘i kapau ‘oku ‘osi ‘i ai, pe fiema‘u ke ma‘u ha‘o kulī, pusi pe fanga monumanu ‘oku tauhi (livestock).
‘Oku tokoni ‘a e fakamatala ‘oku mau tānaki mai fekau‘aki mo ho‘o monumanu pusiakí ke:
- Fakapapau‘i ‘e ‘ikai te ke ma‘u ha fa‘ahinga mo‘ua (fines). Kapau ‘oku ke nofo ‘i ha ‘apaatimeni pe nofo‘anga fakatokolahi (complex) ‘e ‘i ai nai ha ngaahi tu‘utu‘uni pau ki hono tauhi ha monumanu pusiaki (kau ai ‘a e fanga pusí).
- Fakahā ke ‘ilo ‘e he ‘emau kau ngāué mo e kau ngāue konitulekí ‘i he taimi ‘oku nau ‘a‘ahi atu ai kiate koé.
- Fakapapau‘i ‘oku ‘i he tu‘unga fakamuimui tahá ho‘o aleapau ki he nofo totongí. Ko e ngaahi aleapau motu‘a ange ‘e ni‘ihi ‘oku ‘ikai ke nau fakangofua ‘a e fanga kulií, ko ia ‘e lava ke mau fakatonutonu eni ma‘á u ke fakapapau‘i ‘oku ‘ikai ke ke maumau‘i ho‘o aleapaú.
Kapau ko ho‘o monumanu pusiakí ko ha kulī pe ha monumanu ‘oku tauhi, ‘e ala kole atu ke ke toe fakamo‘oni ‘i ha Pet Information form (foomu fakamatala ki ha fanga monumanu pusiaki) [DOCX, 76 KB] pea loto ke hoko ko ha tokotaha tauhi monumanu pusiaki lelei.
‘Oku ‘omai ‘e he ngaahi lau‘itohi fakamatala ko ‘ení ha fakamatala mahu‘inga fekau‘aki mo hono tauhi ‘a e ngaahi monumanú ‘i ho ‘apí pe te ke lava ‘o telefoni mai kiate kimautolu ‘i he fika 0800 801 601 koe‘uhi ke mau ‘ilo lahi ange ai fekau‘aki mo ho‘o monumanu pusiakí.
Vakai ki lalo ke sio ki he me‘a ‘e lelei ke ‘ilo ki ai kapau ‘oku ke fiema‘u ke ‘i ai ha‘o monumanu pusiaki ‘i ho ‘apí.
‘Oku ‘i ai ha ngaahi makatu‘unga ki hono ma‘u ha monumanu pusiaki?
‘Oku ‘i ai ‘a e ngaahi lao ‘oku kaungatonu ki he tokotaha kotoa ‘i Nu‘u Sila ‘oku nau tauhi ha monumanu pusiaki. ‘E ‘i ai ha ngaahi lao ‘a ho‘o kōsilio fakakoló (kau ai ha lisi ‘o e kalasi e fanga kulī ‘oku ‘ikai ngofua ke ke ma‘u), pea kapau ‘oku ke nofo ‘i ha ‘apaatimeni pe nofo‘anga fakatokolahi (complex) ‘e lava ke ‘i ai ha ngaahi tu‘utu‘uni pau ki hono tauhi ha monumanu pusiaki (kau ai ‘a e fanga pusí).
‘Oku mau fiefia ma‘u pē ke tokoni‘i koe ke ma‘u ‘a e ngaahi tu‘utu‘uni ‘oku kaungatonu kiate koé.
- Fanga kulī
- Fanga pusi
- Fanga monumanu ‘oku tauhi (livestock) ko ha fanga manu pusiaki (fanga pulu, sipi, hoosi, fanga puaka, fanga kosi)
- Fanga manupuna, ika mo e fanga ki monumanu iiki
Te mau vakai‘i pe ‘oku fe‘unga mo taau ho ‘apí mo e monumanu pusiakí, pea kapau ‘oku sai pē me‘a kotoa, te mau ala ‘oatu ‘a e ngofua ke ke ma‘u ha monumanu pusiaki. Ko e me‘a pē ‘oku fiema‘u ke ke faí ko hono tokanga‘i lelei kinautolu, pea fakapapau‘i ‘oku ‘ikai ke nau fakatupunga ha ngaahi palopalema ki ho ngaahi kaungā‘apí pea ‘i ho komiunitií.
‘I he taimi ‘e ni‘ihi ‘e ‘ikai nai ke mau fakangofua ha fanga monumanu pusiaki ‘i ho ‘apí. ‘E ala hoko ‘eni koe‘uhi ‘oku ‘ikai ke fe‘unga ho ‘apí (ko e fakatātaá, ‘ikai ha ‘ā pe ‘ikai ha ‘ata‘atā), pe ‘oku fakatu‘utāmaki ho‘o monumanu pusiakí. Kapau ‘e hoko eni, te mau fakahoko atu ia ke ke ‘ilo ki ai pea te ke lava ‘o kole mai ke mau toe vakai‘i ‘emau tu‘utu‘uní kapau ‘oku ke fakakaukau ‘oku ta‘etotonu.
Hangē pē ko e fa‘ahinga tauhi monumanu pusiaki kotoa ‘i Nu‘u Silá, ‘oku fatongia ‘aki koe ke ke tokanga‘i ho‘o monumanu pusiakí, pea mo ‘ene tu‘unga mo‘ui leleí mo e tu‘unga lelei ‘o ‘ene mo‘uí. ʻOku kau ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻe fiemaʻu ke ke tokonaki maʻa hoʻo monumanu pusiakí ʻa e:
- Me‘akai
- Vai
- Fakamālohisino
- Ngaahi tohi mo‘ua ki he faito‘o ‘o e monumanú
- Fakahū ‘o ha me‘angāue faka‘ilonga faka‘ilekitulōnika ki he sinó (microchipping)
- Ngaahi huhu malu‘í
- To‘o ‘o e ‘ōkani fakafanaú
- Lēsisitá
- Ngaahi faito‘o ki he ponú mo e kutú
Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o kulī, te mau kole atu ke tauhi ia ke malu ‘i ha fakahoko ha ‘a‘ahi atu mei he kau ngāue Kāinga Ora pe kau ngāue konitulekí. Ke tauhi ke malu ho‘o kulií lolotonga ha ‘a‘ahi, te ke lava ‘o:
- Tauhi ia ‘i ho‘o kaá pea loka‘i ‘a e ngaahi matapaá. Fakapapau‘i ke takai fakafe‘unga hifo ‘a e ngaahi matapā sio‘atá ke malava ‘e ho‘o kulií ‘o ma‘u ha ‘ea lelei pea tuku ai ha poulu vai
- Ha‘iha‘i ‘a ho‘o kulií pea ke tokanga‘i ia ‘e ha tokotaha falala‘anga.
- Ha‘i ia ‘aki ha me‘a mālohi, ‘a ia ‘e ‘ikai lava ‘o homo pe motu. ‘E sai ha pou ‘ā, feitu‘u va‘inga ‘a e fanga kulií pe ko ha tefito‘i ‘akau, ngaahi me‘a fakaava matapaá (door knobs), pou fakama‘u ki he kelekelé (stakes) pe ko e ngaahi me‘a ‘oku lava ‘o ta‘akí ‘oku ‘ikai ‘aonga ia.
- Tauhi ia ‘i ha loki/fale kā/loki me‘angāue ‘oku lava ‘o loka pea ha‘i ho‘o kulií ‘aki ha maea ki ha konga ‘o ha nāunau fale ‘e ‘ikai lava ‘o ngaue. Manatu‘i ke fakapapau‘i ‘oku ‘i ai ha‘ane poulu vai, pea ‘ai ke ‘ilo ia ‘e ho fānau ke ‘oua te nau fakaava ‘a e matapaá ‘o to‘o ‘a e maea ‘o e kulií.
- ‘Ave ho‘o kulií ke mo luelue he halá ‘aki ha maea lolotonga ‘oku ‘i ho ‘apí ‘emau kau ngāué.
Lau‘itohi fakamatala ki hono tauhi ke malu ho‘o kulií [PDF, 478 KB]
Ko e hā ‘oku fiema‘u ai ke u fakahoko ení?
‘Oku fiema‘u ‘e he ‘etau fangakulií ke nau malu‘i kitautolu mo hotau ngaahi fāmilí. ‘Oku ‘uhinga iá ‘e ‘i ai ‘a e ni‘ihi te nau faka‘ilo‘ilo ‘aupito pea ‘e ‘ikai nai ke nau sai‘ia ‘i he ‘a‘ahi atu ‘emau kau ngāué mo e kau ngāue konitulekí.
Ke tauhi ke malu ‘emau kakaí, ‘e ‘ikai ke nau hū atu ki ha fa‘ahinga ‘api pe nofo‘anga ‘oku ‘ikai ke tauhi malu ai ha kulī. Ko hono tauhi ke malu ho‘o kulií lolotonga ‘a ‘emau ‘a‘ahi atú ‘oku ne ngaohi ai ke faingofua ke mau fakapapau‘i ‘oku māfana, mātu‘u mo malu ho ‘apí.
Fa‘ahita‘u māfaná - Tauhi ke mokomoko ho‘o monumanu pusiakí
Na‘á ke ‘ilo‘i ‘oku ongo‘i lahi ange ‘e he fanga monumanu pusiakí ‘a e velá ‘iate kitautolu? Ko ha ki‘i tokoni ‘eni ‘e ono ke tauhi ai ho‘o fanga ki‘i pēpē fulufulú ke malu mo hao.
- Vai mo e malumalu - Fakafo‘ou ma‘u pē mo fakafonu ‘a e ngaahi poulu vaí pea fakapapau‘i ‘oku lahi ‘a e ngaahi malumalu ma‘a ho fanga monumanu pusiakí lolotonga ‘a e ‘ahó – na‘a mo e taimi ‘oku nga‘unu ai ‘a e la‘aá.
- Luelue ‘i ha taimi mokomoko ange - Fakamālohisino‘i ho‘o kulií ‘i he taimi ‘oku ki‘i mokomoko ange aí ‘i he taimi pongipongí pe efiafí.
- Fu‘u vela ke lele ai - Kapau ‘oku fu‘u vela ‘a e la‘isimá pe ‘one‘oné ki ho la‘iva‘é, ta ‘oku fu‘u vela ia ki ho‘o monumanu pusiakí.
- ‘Oku lava ke fohia mo e fanga monumanu pusiakí - Ko e fanga monumanu pusiaki ‘oku maama ange honau kilí mo e fulufulú ‘oku tu‘u laveangofua tahá, pea te ke lava ‘o malu‘i kinautolu ‘aki hono vali honau ihú, telingá mo e keté ‘aki ha kilimi malu‘i la‘ā.
- ‘E lava ke fakatupunga ha mate ‘i he ‘ū kā velá - ‘Oua ‘aupito ‘e tuku ta‘etokanga‘i ho‘o monumanu pusiakí ‘i he loto kaá. Te ke lava ‘o mo‘ua ‘aki ha pa‘anga ‘e $300. Kapau te ke ‘ilo‘i ha kulī ‘oku faingata‘a‘ia ‘i ha kā ‘oku loka‘i, telefoni ki he kau Polisí pe ko e va‘a SPCA ‘i ho feitu‘ú he taimi pē ko iá.
- Kosi e lou‘ulú - Ko hono kosi ke nonou ‘a e fulufulu ho‘o monumanu pusiakí ‘e lava ke tokoni ia ke nau mokomoko ai, ka ‘oku toe malu‘i foki kinautolu ‘e honau fulufulú meí he fohiá ko ia ai ‘oua ‘e tele ma‘a ia.
Fa‘ahita‘u momokó - Tokanga‘i ho‘o fanga monumanu pusiakí ‘i he kamata ke ha‘u ‘a e momokó
‘Oku tau sai‘ia kotoa ke tau teunga māfana mo nofo māfana ‘i he taimi ‘oku hoko mai ai ‘a e fa‘ahita‘u momokó mo ‘uho‘uhá, pea ‘oku tatau pē mo ‘eni ki he‘etau fanga monumanu pusiakí. ‘E fiefia mo mo‘ui lelei ‘a ho‘o fanga monumanu pusiakí ‘i he fa‘ahita‘u momokó ‘o fou ‘i he ngaahi tokoni mahu‘inga ko ‘ení:
- Malu‘anga mo e māfana - Kapau ‘oku ke ongo‘i mokosia, ‘oku ngalingali ‘oku ongo‘i pehē foki mo ho‘o fanga monumanu pusiakí. Malu‘i kinautolu meí he kovi ‘a e ‘eá ‘aki hono ‘omi kinautolu ki fale ‘i he taimi te ke lava ai ‘ení. Kapau ‘oku nofo ‘a ho‘o monumanu pusiakí ‘i tu‘a, fakapapau‘i ‘okú ne ma‘u ha nofo‘anga ‘oku māfaná, ‘aofi lelei, pea malu meí he vaí mo e havilí.
- Me‘akai mo e vai - ‘Oku ‘ikai fa‘a ‘alu ‘a e fanga monumanú ki tu‘a ‘i he taimi momokó, ko ia ai ‘e lava ke lelei hano faka‘aonga‘i ‘o e ngaahi me‘ava‘ingá mo e fafanga‘anga fakatupu fifilí (puzzle feeder) ‘i he taimi ma‘u me‘atokoní ki he‘enau mo‘ui lelei faka‘atamaí mo fakaesinó. Ko ha fakakaukau lelei foki ia ke vakai‘i ‘a e poulu vai ‘i tu‘á ‘i he ‘aho takitaha ke fakapapau‘i ‘oku te‘eki ai ke nau poloka, pe momosi ha ‘aisi kapau ‘oku ‘i ai.
- Fakamālohisino ‘i he founga malu - ‘Oku manako ‘etau fanga kulií ‘i he ‘enau lue fakamālohisinó, ‘o a‘u ai pē ki he taimi ‘oku momoko pe ‘uho‘uha aí. Feinga ke hokohoko atu ‘a e fakamālohisino ‘i tu‘á ‘i he ‘aho takitaha ke tauhi kinautolu ke nau mo‘ui lelei mo fakamāsila‘i honau ‘atamaí. ‘Oku faingofua ange ‘a e sio ‘o ‘ilo‘i ‘a e fanga monumanu pusiakí ‘i ha‘anau tui ha maea taki (leads) mo ha leta nono‘o (harness) ‘oku lanu mata‘ā‘ā ke tapa mei ai ‘a e maamá (reflective) ‘i he ngaahi taimi pongipongi pe efiafi ‘oku fakapōpō‘ulí.
- Kuo pau ke fakakau ‘i he ngaahi palani ki he ngaahi me‘a fakatu‘upakeé - ‘a e mēmipa kotoa ‘o e ‘apí, pea ‘oku kau ‘i heni ‘a ho‘omou fanga monumanú.
Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o ngaahi hoha‘a fekau‘aki mo ha monumanu pusiaki
Kapau kuo ngaohikovia ha monumanu pusiaki pe ‘okú ke hoha‘a fekau‘aki mo e tu‘unga lelei ‘o ha monumanu pusiaki, fetu‘utaki ki heSPCA(external link).
Kapau ‘oku ‘alu holo ha kulī ‘i he halá, kālou longoa‘a ‘i he ‘ahó kakato, fakakina pe ‘ohofi ha taha, fetu‘utaki ki he va‘a ngāue Māpule‘i ‘o e Fanga Kulií (Dog Control) ‘a e kōsilio fakakoló.
Kuo fakafo‘ou ‘a e peesí: 3 ʻOkatopa 2024