Takuhe Whare Tuatahi
Whai mōhio mai mēnā e māraurau ana koe, me te tono mō te tae atu ki te $10,000 mō tō kāinga tuatahi.
Mēnā kua takoha koe ki tō KiwiSaver mō te toru tau i te itinga iho, ka māraurau pea koe mō te Takuhe Whare Tuatahi. Ko te nui ka riro i a koe ka hāngai ki ngā āhuatanga pērā i tō moni whiwhi, i te momo kāinga e hiahia ana koe ki te hoko anō hoki.
Ka taea e koe te tono i mua i tō kite i tētahi papanoho, ā, muri rānei i te whakaae a tētahi tono hoko rānei, engari e kaha āki ana mātou kia tono koe ki te whakaae-tōmua. Mā konei e mahue te kimikimi, ā, he mea āwhina hei whakatere ake i te tukanga.
Kia māraurau ai koe ki te Takuhe Whare Tuatahi, me pēnei koe:
- me neke atu i te 18 ngā tau
- me whiwhi i te iti iho i ngā pōtae whiwhinga pūtea i te 12 marama kua pahure ake nei
- kāore ōu ake whare, whenua rānei, otirā he whare nō tētahi hoa makau, piringa noa rānei. Kāore e uru mai te whenua Māori ki tēnei
- kua tuku i te rahi mōkito i te itinga iho ki a KiwiSaver (ki tētahi tahua tautuku, ki tētahi kaupapa kaitukumahi kua whakawāteatia rānei) mō te 3 tau, neke atu rānei
- me hoko i te papanoho e kore ai e hipa ngā pōtae utu whare o te rohe
- me whakaae koe ki te noho ki roto i tō whare hou mō te 6 marama i te itinga iho.
Me mātua whakarite hoki e koe e whakatutukihia ana ngā whakaritenga papanoho e te whare, e te whenua rānei e hiahia ana koe ki te hoko. Ka kitea ētahi mōhiohio anō mō tēnei ki te wāhanga 'E pai ana taku hoko i tēhea momo papanoho?' o te whārangitukutuku nei.
Mēnā kua takoha koe ki tētahi kaupapa penihana atu i a Kiwisaver, waea mai ki a mātou ki 0508 935 266 hei hihira e māraurau ana tō tahua.
Ngā whakaritenga whiwhinga pūtea
I te 12 marama i mua i tō tono, me mātua whiwhi koe i te:
- $95,000, iti iho rānei i mua i te tāke mō te kaihoko takitahi
- $150,000, iti iho rānei i mua i te tāke mō te kaihoko takitahi, kotahi, neke atu rānei ngā tāngata e whirinaki mai ana
- $150,000, iti iho rānei i mua i te tāke mō te 2 kaihoko, neke atu rānei, ahakoa e hia ngā tāngata e whirinaki mai ana.
Ko te tangata kei a ia ngā tāngata e whirinaki mai ana te kawenga mō te tiakanga harangotengote, ukiuki rānei o tētahi tamaiti, o ētahi tamariki, o ētahi atu pakeke e whirinaki mai ana ki te kāinga tē taea te noho motuhake atu. Mēnā 18 te pakeke, neke atu rānei ngā tāngata e whirinaki mai ana, me mātua kōrero mai koe he aha rātou e whirinaki mai ana ki a koe mō tō rātou tiakanga tonutanga. Kāore te tuku i te tautoko ā-pūtea ki tōna kotahi e whakatutuki i te tautuhinga o te whai kawenga mō te tiakanga o tētahi tangata e whirinaki mai ana.
Ngā whakaritenga takoha KiwiSaver
Me tuku auau e koe te rahi mōkito i te itinga iho ki a KiwiSaver mō ngā tau e 3.
- Ko te takoha mōkito o nāianei ko te 3% o tō whiwhinga pūtea tapeke, ko te $1,000 i te itinga i te tau (ko te mea iti ake o ēnei).
- Ehara i te mea me piri tata ngā tau, ko te mea nui kia tapekehia ki te 3 tau te uara o ngā takoha. Hei tauira, mēnā kua noho koe hei mema o KiwiSaver mō te 3 tau, engari i tārewatia mō te 6 marama hei penapena, kāore koe e māraurau mō te Takuhe Whare Tuatahi tae noa atu ki te wā kua takoha anō koe mō te 6 marama atu anō.
- Me tuku ngā takoha mai i ō puna katoa o te whiwhinga pūtea, kaua ko tō puna matua o te whiwhinga pūtea anake.
- Mehemea he tangata koe kāore i te whiwhi pūtea me tuku e koe ngā takoha tūao o te $1,000 i te itinga iho ia tau, i ia tau kāore he whiwhinga pūtea i whiwhia.
- Mehemea he kaimahi tākuhu koe, kei te whai takuhe rānei, ā, ka tuku koe i ngā takoha tūao, me mātua tuku e koe ngā takoha ia te tau mō ngā tau e 3 i te itinga iho o te 3% o tō moni whiwhi ā-tau, o te $1,000 i te itinga iho ia te tau (ko te mea iti ake o ēnei).
- Mēnā kua tuku koe i te pāhekoheko o ngā takoha tūao me ngā takoha aunoa, me 3% i te itinga iho te rahi tapeke o tō moni whiwhi ā-tau, me $1,000 i te itinga iho ia te tau (ko te mea iti ake o ēnei).
Ngā here moni tāpui
Me mātua tuku whakaaturanga kei a koe te moni tāpui o te 5% i te itinga iho o te utu hokonga o te kāinga e hiahia ana koe ki te hoko, ki te hanga rānei.
Kei roto pea i tēnei ko te pūtea:
- mai i tō tangohanga kāinga-tuatahi a KiwiSaver
- mai i tō rahi whakaae/whakaae-tōmua Takuhe Whare Tuatahi,
- kua penapenahia e koe ki te pēke
- kua utua kētia e koe ki te papanoho
- he koha mai i tētahi whanaunga tata.
Mēnā e whakamahia ana te pūtea koha, me whakarato e koe tētahi whakapuakanga koha kua whakakīia.
Whakapuakanga koha Takuhe Whare Tuatahi [PDF, 26 KB]
Mēnā he kaihoko whare o mua koe
Ka taea e ngā kaihoko whare o mua ki Aotearoa, ki tāwāhi rānei te tono ki te Takuhe Whare Tuatahi. Ka taea anake te whiwhinga kotahi ki te Takuhe Whare Tuatahi, ki ngā kaupapa pēnei i mua atu rānei, arā ki te takuhe KiwiSaver HomeStart, ki te utu tāpiri moni tāpui KiwiSaver rānei.
Mehemea he kaihoko whare o mua koe e hiahia ana ki te Takuhe Whare Tuatahi, me tutuki i a koe ngā paearu māraurau noa, ā, me pēnei hoki koe:
- kua kore tō whiwhi i te Takuhe Whare Tuatahi, i te takuhe KiwiSaver HomeStart/utu tāpiri moni tāpui KiwiSaver i mua
- me kaua e whai i ngā rawa ka taea te hoko atu he nui ake i te 20% te wāriu o te pōtae utu whare mō ngā papanoho ki te wāhi e hokona atu ana e koe.
Hei tauira, mēnā e hoko ana koe i tētahi whare ki tētahi wāhi e $400,000 te pōtae, me kaua te wāriu o ō rawa ka taea te hoko atu e neke atu i te $80,000.
Ko ngā rawa ka taea te hoko atu ko ngā rawa ka taea e koe te hoko atu hei āwhina ki te hoko whare, tae atu ki ēnei:
- ko te pūtea ki ngā kaute pēke (kei roto nei ko ngā moni tāpui wā whāiti me ngā moni tāpui tūmau)
- ko ngā hea, ko ngā tāka, ko ngā monihere hoki
- ko ngā haumitanga ki ngā pēke, ki ngā whakanōhanga pūtea rānei
- ko ngā hea rangatōpū hanganga
- ko ngā waka, ko ngā kerewēne he nui ake i te $5,000 te wāriu
- ko ētahi atu waka (pērā i ngā motopaika tauhira, i ngā waka ehara i tō momo ikiiki noa)
- ko ētahi atu rawa takitahi he nui ake i te $5,000 te wāriu
- ko ngā moni tāpui kua utua ki te kaihoko papanoho.
Kāore ngā tahua KiwiSaver e arohia ana hei rawa ka taea te hoko atu.
Ka āwhina te Whakamātauria Te Takuhe Whare Tuatahi ki te hoko i ngā whare hou kua hangaia, ngā whare onāianei atu ki te wāriu o ngā pōtae utu o tō rohe.
I roto i ngā papanoho hanganga hou ko ēnei:
- ko ngā whare kātahi anō ka hangaia, kua nekehia rānei kua whakawhiwhia ki te tiwhikete tautuku tikanga mō te hanganga iti iho i te 12 marama i mua i te rā ka tono koe ki te Takuhe Whare Tuatahi
- ko ngā tekihana wātea ka hangaia ai ki reira
- ko ngā kete whare me te whenua, ko ngā wharenoho iti rānei ka hokona mai i ngā mahere.
Ngā pōtae utu whare
Ka whakatakotoria e ngā pōtae utu whare te utu mōrahi mō ngā kāinga kei te tū kē, mō ngā kāinga tawhito ake rānei e ai ki te rohe kei reira te kāinga. E hāngai ana ngā rohe katoa ki Ngā Rohenga Kaunihera.
Tirohia ngā pōtae utu whare katoa
Ngā whakaritenga papanoho
Me mātua uru te utu hoko papanoho ki raro i ngā pōtae utu whare ā-rohe.
Me mātua whakaae koe ki te noho i roto i tō kāinga mō te 6 marama i te iti rawa mai i:
- te rā ka hokona e koe tō kāinga (te rā whakataunga), tērā rānei
- te rā i tukuna te tiwhikete tautuku tikanga mō te whare, mēnā he whare hou kua hangaia.
Kaua rawa koe e whai whenua, whare rānei. Arā ko tētahi whare nō tō hoa makau, piringa-noa rānei ka taea tonu e koe te noho, te hoko rānei. Kāore e uru mai te whai whenua Māori ki tēnei.
Mēnā kei te hoko whare koe me ētahi atu tāngata, me mātua ōrite ngā pānga e hokona mai e koe.
Mēnā kei te hoko tūmataiti koe (kaua mā tētahi kaihoko papanoho), ka mate pea koe ki te tuku whakaaturanga i ea i a koe te utu mākete tōtika, hei tauira, he wāriutanga rēhita.
Mēnā e hoko ana koe i tētahi papanoho kei te tū kē
Ko ngā papanoho kei te tū kē ko ngā whare i hangaia, i whakamanahia hoki neke atu i te 12 marama ki mua.
Ki te hoko koe i tētahi kāinga kei te tū kē ka taea te whiwhi i te $1,000 mō ia tau o ngā tau e 3 (neke atu rānei) kua utu koe ki te kaupapa. Ko te rahi tino nui ka taea te whiwhi ko te $5,000 mō te 5 tau, neke atu rānei i te 5 tau.
Ko ngā papanoho katoa i whakawhiwhia ki te tiwhikete tautuku tikanga hanganga neke atu i te 12 marama i mua i tō tono ki te Takuhe Whare Tuatahi e arohia ana hei papanoho kei te tū kē.
Me pēnei te papanoho:
- me noho ki roto tonu i ngā pōtae utu whare mō ngā papanoho tawhito ake/kei te tū kē
- me pai hei nōhanga atu i te rā whakataunga
- me whakamahi hei tō wāhi noho matua mō te 6 marama i te itinga iho atu i te rā whakataunga.
Mēnā e hoko ana koe i te whenua ki reira hangaia ai
Ki te hoko koe i tētahi kāinga hou, i te whenua ki reira hangaia ai rānei ka taea te whiwhi i te $2,000 mō ia tau o ngā tau e 3 (neke atu rānei) kua utu koe ki te kaupapa. Ko te rahi tino nui ka taea te whiwhi ko te $10,000 mō te 5 tau, neke atu rānei i te 5 tau.
Me whakarite kē tō whakaae-tōmua o te Takuhe Whare Tuatahi i mua i tō hoko i te whenua.
Me mātua pēnei koe:
- me tuku i tō tono e 4 wiki i te itinga iho i mua i te whakataunga o te whenua
- me whai mahere hei hanga, hei neke rānei i tētahi kāinga ā muri tata iho i te whakaae-tōmua i te takuhe
- me whai i tētahi whakaaetanga hokotanga i waitohua mō te whenua
- me tuku i tētahi kirimana hanga utu-pūmau i waitohua e whakaatu ai i te utu o te hanganga me ngā rā whakatau tata ka tīmata, ka oti anō hoki
- me tuku i ngā kape o ngā tuhinga whai pānga e hāngai ana katoa pērā i ngā mahere whare, i ngā whakatakotoranga papanoho hoki
- me whai i te rawaka o te pūtea hei whakaoti i te hanganga o te papanoho ki roto tonu i te pōtae utu whare.
Ki te kore tāu kirimana hanga utu-pūmau nā te mea ka hangaia e koe anō, ka hangaia tētahi wāhanga rānei, me mātua tuku koe i te pūrongo a tētahi kairūri utu hanganga e whakaatu ana i te utu hanga tapeke. Me whiwhi hoki mātou i tētahi kape o te Whakapuakanga ā-Ture mō te puka Wāhanga Tūnga Rangatira-Kaihanga 45, 87A & 90D o te Building Act 2004, ā, e wātea ana ēnei mai i tō Kaunihera.
Me mātua pēnei te whare:
- me nohoanga ā-whare pūmau. Kāore ngā papanoho ka taea te neke pērā i ngā kāinga ā-motokā, i ngā kerewēne, i ngā mea pērā i te māraurau ki te takuhe
- me noho hei nohoanga matua māu mō te 6 marama i te itinga iho atu i te rā ka tukua te tiwhikete tautuku tikanga.
Me kaua e hipa i ngā utu tapeke katoa mō te hoko whenua me te hangatanga whare ngā pōtae utu whare e hāngai ana.
Me noho rite te whenua kia hangaia ai ki reira. Ki te kore, me whai whakaaro hoki te utu hei whakarite i te whenua mō te hanga.
Mēnā e neke ana koe i tētahi whare kei te tū kē ki tētahi tekihana hou
Kia māraurau ai mō te takuhe hanga hou, me tuku e koe tētahi tiwhikete tautuku tikanga mō te whare ka nekehia, ko tana rā me kaua e neke atu i te 12 marama i mua i te rā tono i te takuhe.
Me mātua tuku e koe:
- tētahi kape o te whakaaetanga hokotanga i waitohua mō te whenua
- he whakaaturanga o te utu hei hoko, hei kawe hoki i te papanoho
- he kape o tētahi kirimana hanga utu-pūmau e āta whakaatu ana i te utu tapeke, i ngā wā e matapaehia ana kia oti ai te papanoho ki te āhuatanga kua whakamanahia, e pai ana hoki te noho ki reira
- he tiwhikete tautuku tikanga ā muri i te nekehanga o te whare.
Mēnā kei te hoko koe i tētahi papanoho mai i ngā mahere
Me mātua pēnei koe:
- me noho i roto i te whare, i te wharenoho iti mō te 6 marama i te itinga iho mai i te wā kua oti te papanoho ki ngā paerewa tautuku, kua oti hoki te whakataunga
- me tuku i ngā kape o ngā mahere o te whare me ngā whakatakotoranga o te papanoho
- me tuku i tētahi kape o te kirimana i waitohua e whakaatu ana:
- i ngā taipitopito o te papanoho e marohitia ana
- i te utu hokotanga
- i ngā rā ka matapaehia mō te tīmatanga me te otinga o te hangatanga, tae atu ki tētahi whiti tōnga o te rā.
Ina hoko koe mai i ngā mahere, ka taea pea e mātou te utu i tō takuhe i mua i te whakataunga hei āwhina i a koe me te utu tuatahi, i tētahi utu kaunuku rānei. Ki te pēnei, me puri te takuhe e tētahi tarahiti, e tētahi rōpū kiritoru rānei, ki tētahi whakaritenga e ōrite ana rānei, ā, ka utua te kaiwhakawhanake hei te whakataunga anake. Me kōrerorero tēnei e koe ki tō rōia, ki te kaiwhakawhanake anō hoki.
Mēnā e hanga ana koe ki te whenua Māori
Me mātua tuku e koe tētahi kape o tō tika ki te noho ki te whenua Māori.
Ka taea te tono ki tētahi o ēnei:
- he whakaae-tōmua i mua i tō tīmata ki te rapu i tētahi papanoho hei hoko – mā konei e āta mōhio koe ki tō māraurau, ki te rahi ka māraurau pea koe hoki, tērā rānei;
- he whakaae takuhe mēnā kua kite koe i tētahi papanoho, ā, kei a koe tētahi whakaaetanga hokonga i waitohua.
Ka whiwhi koe i tētahi īmēra aunoa e mihi ana ki tō tono. E whai ana mātou kia aromatawai i ngā tono katoa i roto tonu i te 4 wiki – ki te hiahia mātou ki ētahi atu mōhiohio mai i a koe, mā mātou e whakapā atu ki a koe ā roto tonu i tērā wā hei tono atu ki tēnā.
Mēnā i tono koe ki te whakaae-tōmua
Mēnā i tono koe ki te whakaae-tōmua, ka īmēra atu mātou ki a koe hei whakamōhio atu ki a koe mēnā i angitu koe.
E whaimana ana ngā whakaae-tōmua mō te 6 marama – ki te kore koe i hoko i tētahi kāinga i roto i tērā wā, me tono anō pea.
Me aha koe ina hoko koe i tētahi whare
Mēnā kua whai whakaae-tōmua koe, ina hoko koe i tētahi papanoho me whakaoti, me whakahoki hoki i te rau uhi e tāpirihia ana ki tō reta whakaae-tōmua. Me tuku mai hoki ki a mātou:
- te whakaaetanga hokotanga, me
- te whakaaturanga kei a koe te 5% o te moni tāpui.
Mēnā i tono koe ki te whakaae katoa
Mēnā ka angitu tō tono, ka utua te takuhe ki te pūkete tarahiti a tō rōia hei te ata o te whakataunga.
Mēnā kāore tō tono e angitu
Ki te kore e tutuki i a koe ngā paearu māraurau, ka īmēra atu mātou ki a koe hei whakamōhio atu ki a koe. Ka taea pea e koe te tono anō ā muri ake mēnā ka huri ngā āhuatanga e pā ana ki a koe, ā, ka tutuki i a koe ngā paearu.
Mēnā ka huri ō āhuatanga
Mēnā ka huri tētahi āhuatanga ā muri i tō tono ki te Takuhe Whare Tuatahi, whakapā mai ki tō mātou rōpū. Me whai koe i tō tau tohutoro kiritaki.
- 0508 935 266
- firsthome.enquiries@kaingaora.govt.nz.
Kei roto i ngā huringa ka pā pea ki tō māraurau ki te takuhe ko ēnei:
- kāore te hokonga whare e angitu
- ki te kore koe e āhei ana ki te noho ki te whare mō te 6 marama i te itinga iho ā muri i te rā whakataunga (me utu anō pea te takuhe me te huamoni hoki)
- he panoni ki te rā o te hanganga o tō kāinga hou.
Kua whakahoungia te whārangi: 13 Hōngongoi 2023