Ko e hoko ko ha kaungā‘api lelei
Ko e hoko ko ia ko ha kaungā‘api leleí ko ha konga mahu‘inga ia ‘o e nofo ‘i ho komiunitií. ‘Oku mau fakalototo‘a‘i kotoa ‘emau kau nofo totongí ke nau hoko ko ha ngaahi kaungā‘api lelei.
‘Oku mau ngāue mālohi ke tokoni‘i koe ‘i ho tu‘unga ko e tokotaha nofo totongi pea mo ‘oatu kiate koe ha ‘api pau. ‘I he ‘ene peheé, ‘oku mau ‘amanekina ke ke hoko ko ha tokotaha nofo totongi mo ha kaungā‘api lelei.
Ke tokoni‘i hono poupou‘i ‘ení, kuo mau fakamālohia ai ‘emau founga ngāue ki hono tokanga‘i ‘a e kau nofo totongí pea fai ha ngāue ki he ngaahi tō‘onga fakatupu moveuveú. ‘Oku kau ki he ngaahi tō‘onga ko ‘ení ‘a e fakafeangai ‘i ha founga ‘okú ne fakatupunga ha palopalema ki he tu‘unga malú pe hokohoko atu ‘a e fakamoveuveú kiate kinautolu ‘i ho ‘ātakaí mo hono tukunoa‘i ‘o e ngaahi fakatokanga meí he Kāinga Ora.
‘I he taimi ‘oku hoko ai ha tō‘onga fakatupu moveuveu, ‘e lava ke ke ‘amanekina te mau ngāue‘aki ‘a e lao Residential Tenancies Act ‘i he taimi ‘e fiema‘u ke ngāue atu ai ki hono liliu ‘a e ‘ulungaangá pea fokotu‘u ha ta‘ofi‘anga ki he ‘ulungaanga fakatupu moveuveú. Kapau ‘e ‘ikai ke liliu ‘a e ‘ulungaangá, te mau fakangata ‘a e nofo totongí ‘i he taimi ‘e fiema‘u aí. Kapau ‘e hoko ‘eni, ‘e ‘ikai ke mau toe ‘oatu kiate koe ha ‘api.
‘Oku mau ‘ilo‘i ko e tokolahi taha ‘emau kau nofo totongí ‘oku nau tali angi mo faka‘apa‘apa‘i honau ngaahi kaungā‘apí. Kapau ko koe ia, ‘e ‘ikai ke ke fakatokanga‘i ha ngaahi liliu ki he founga ‘oku mau tokanga‘i ai ho‘o nofo totongí.
Ko ha kaungā‘api leleí ‘oku:
- faka‘atu‘i - faka‘apa‘apa‘i ‘a e totonu mo e tu‘unga fakafo‘ituitui ‘a e kakaí
- anga kātaki - mahino‘i ‘oku kehekehe pē ‘a e ngaahi founga ‘a e kakaí ki hono fakahoko ha me‘a pea ‘oku lelei pē ia
- mata tokanga - fakatokanga‘i ‘a e taimi ‘oku fehālaaki ai ha me‘a pea fai ha me‘a ki ai
- tokangaekina - ‘a e ngaahi ngāue honau fāmilí, kau ‘a‘ahí mo e fanga monumanu pusiakí
‘Oku mau kole atu ke ke:
- talanoa‘i kapau ‘oku ‘i ai ha palopalema, fanongo ki he ngaahi fakakaukau ‘a e ni‘ihi kehé, pea feinga ke felotoi ki ha me‘a ‘e lelei ma‘á e tokotaha kotoa
- vakai‘i ma‘u pē ‘a e ngaahi ‘api ho kaungā‘apí ‘i he taimi ‘oku nau mavahe atu aí pea līpooti ha fa‘ahinga me‘a ‘oku ngali kehe
- tauhi ‘a e longoa‘a ‘oku ha‘u mei ho ‘apí (hiva, ngaahi paati, ngaahi me‘a fakatokangá, fanga kulií, ‘ū kaá mo e hā fua) ki ha tu‘unga fakafuofua pē, tautautefito ki he taimi po‘ulí
- faka‘atu‘i ‘a e va‘inga ‘a e fānau ‘a e kaungā‘apí ‘i tu‘á
- tauhi ‘a e ngaahi halanga me‘alele ‘oku kaungā ngāue‘akí ke ‘atā
- tauhi ke maau ho konga‘apí.
Vakai ki lalo ki he me‘a ‘e lelei ke ‘ilo ki ai fekau‘aki mo hono langa hake ha komiunitī mo ho ngaahi kaungā‘apí.
Fakalelei‘i ‘o e ngaahi palopalemá
Tatau ai pē pe ‘oku angamaheni ke ke fetaulaki lelei mo ho ngaahi kaungā‘apí, ‘e ‘i ai ‘a e ngaahi taimi ‘e ‘ikai ke mou loto tatau ai. ‘Uluaki feinga ke talanoa mo ho kaungā‘apí, he te ke ala ‘ilo ai ‘oku ala solova pē ‘a e ngaahi palopalemá ‘aki ha ki‘i pōtalanoa.
Ko e taimi ‘e ni‘ihi ‘e ‘ikai lava ‘o solova ha ngaahi palopalema ‘i he talanoá pē. Kapau ‘e hoko eni, hiki leva ‘a e ngaahi fakaikiikí, kau ai ‘a e me‘a na‘e hokó mo e taimi na‘e hoko ai iá. ‘E tokoni eni ke mā‘ala‘ala ‘a e me‘a ‘oku hokó. ‘E toe ‘aonga foki ho‘o ngaahi noutí kapau te ke loto ke toe hoko atu ki he sitepu hokó mei ai.
Ko e taimi ‘e ni‘ihi ‘e ala fiema‘u ke ke kole ha tokoni ke solova ‘aki ‘a e ngaahi palopalemá:
- Kapau ‘okú ke pehē ‘oku ‘i ai ha taha ‘oku ‘i ha tu‘unga fakatu‘utāmaki fakaesino, tautautefito ki he fānaú, telefoni leva ki he kau polisí ‘i he taimi pē ko iá ‘i he 111.
- Ko e 111 ko e fika fiema‘u fakavavevave ia ki he Kau Polisí, Tāmate Afí mo e Ambulance.
- Ko e 105 ko e fika ia ki he Kau Polisí ki he ngaahi fiema‘u ‘oku ‘ikai fakavavevavé.
- Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o palopalema mo e longoa‘á, te ke fiema‘u nai ke fetu‘utaki ki he Noise Control Office (‘Ōfisi ‘okú ne pule‘i ‘a e longoa‘á) ‘i ho‘o kōsilio fakakoló.
- Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o palopalema mo e fanga kulií, te ke lava ‘o fetu‘utaki ki he Animal Control Office (‘Ōfisi ‘okú ne pule‘i ‘a e fanga monumanú) ‘i ho‘o kōsilio fakakoló.
Kapau te ke līpooti ha palopalema ki he kau ma‘u mafaí, kātaki ‘o toe fetu‘utaki mai kiate kimautolu ‘i he 0800 801 601 ke talamai ‘a e palopalemá.
Ko e hā ‘a e me‘a ‘e ala fai ‘e he Kāinga Ora?
‘I he tu‘unga ko ha lenilooti, ‘oku ‘i ai homau fatongia fakatou‘osi ki he ‘emau kau nofo totongí mo e ngaahi komiunitī ‘oku nau nofo aí. ‘Oku ‘uhinga ‘eni ‘oku mau fakahoko ai ha ngāue ‘i he taimi ‘oku uesia ai ‘e ha taha ‘a e tu‘unga melino, fiemālie, tu‘unga fakafo‘ituitui mo e malu mo hao ‘a kinautolu ‘oku nofo ofi maí. ‘Oku mahu‘inga ke ta‘efilifilimānako ‘emau ngaahi founga ngāué pea ‘i he taimi ‘oku mau ma‘u ai ha lāunga, ‘oku mau ‘uluaki tānaki ha ngaahi fakamo‘oni ke ‘ilo‘i ‘a e tūkunga kakato ki he me‘a na‘e hokó.
Ko e me‘a ‘oku mau fakahokó ‘e makatu‘unga ia ‘i he tūkunga ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi me‘a ‘oku hokó. ‘I he ngaahi taimi ‘e ni‘ihi ‘e fiema‘u ke mau fakahoko ha ngaahi fakafehokotaki ki he ngaahi sēvesi fakapatonu ki he me‘a fakasōsiale mo e mo‘ui leleí ke tokoni‘i hono fakahoko ‘o ha ngāue ki he ngaahi tefito‘i tupu‘anga ‘o e ngaahi ‘ulungaangá. Te mau ala ngāue‘aki foki mo e ngaahi me‘angāue ‘a e lao Residential Tenancies Act, ngaahi fanongonongo fakatokanga, mo e ngaahi fehikitaki ‘oku fiema‘u pe fakahoko loto-tau‘atāina ‘iate kinautolu peé, ‘a ia ‘oku ola lelei ke tokoni ki hono liliu ‘o e ‘ulungaangá. ‘Oku toe ‘i ai foki mo e ngaahi taimi ‘e fiema‘u ke mau fakakau mai ai ‘a e ngaahi potungāue kehe hangē ko e kau Polisí.
‘Ilo lahi ange fekau‘aki mo e founga ‘oku mau ngāue ai ki he ngaahi tō‘onga fakatupu moveuveú pe fetu‘utaki mai kiate kimautolu kapau ‘okú ke fiema‘u ha tokoni ki he ngaahi palopalema ‘i ho‘o ngaahi kaungā‘apí. Te mau ngāue fakataha mo koe mo ha taha pē ‘oku kaunga ki ai ke fakalelei‘i ‘a e palopalemá.
Kuo fakafo‘ou ‘a e peesí: 4 Siulai 2023