Ko ‘emau polokalama ki he malu mo e hao ‘o e halanga me‘alelé

‘Oku tokanga taha ‘emau polokalama malu mo hao ‘o e halanga me‘alelé kuo ma‘u palé ki hono fakamavahevahe‘i ‘a e ngaahi feitu‘u fai‘anga va‘inga ‘a e fānaú mei he ngaahi halanga me‘alele ‘i he ngaahi ‘api ‘oku ‘i ai ha longa‘i fānau ‘oku si‘isi‘i hifo he ta‘u 5.

Me‘a ‘oku mau faí

Kuo mau sivi ‘a e ngaahi ‘api ‘e lauiafe ‘o ‘emau ngaahi ‘apí pea fai ha ngaahi fakalelei ki he tu‘unga malu mo haó, pea te mau hokohoko atu ia - tautautefito ki he ngaahi ‘api ‘oku ‘i ai ha longa‘i fānau ‘oku si‘isi‘i hifo he ta‘u 5.

Ko hono tokoni‘i ‘emau kau nofo totongí mo honau ngaahi fāmilí ke malu mo haó ko ha konga lahi ia ‘o emau ngāue ‘oku fakahoko ko e lenilooti lahi taha ‘o e fonuá.

Makatu‘unga ‘i he fa‘ahinga ‘o e ‘apí, ‘oku mau fokotu‘u ai ha:

• ‘ā ki he vai kaukaú mo e ngaahi matapā ‘oku mapuni pe ‘iate ia fakataha mo ha me‘a fakama‘u ‘oku ‘ikai lava ‘e he kauleká ke fakaava ke fakamavahevahe‘i ‘a e ngaahi halanga me‘alelé mei he feitu‘u fai‘anga va‘inga ‘a e fānaú ‘i he ‘emau ngaahi ‘api tu‘u tokotahá
• ngaahi tafunga ke māmālie ai ‘a e ngaahi me‘alelé, ngaahi faka‘ilonga fakangatangata ki he lele omá mo e ngaahi sio‘ata ‘ata lahi ‘i he ‘emau ngaahi falé ‘i hano fiema‘u.

Lolotonga ‘oku mau fakamu‘omu‘a ‘a e ngaahi ‘api ‘a ia ‘oku ‘i ai ha longa‘i fānaú, ko ‘emau taumu‘á ke sivi‘i kotoa ‘emau ngaahi ‘api ‘i Nu‘u Silá pea fakahoko ha ngaahi fakalelei ki he tu‘unga malu mo haó ‘i hano fiema‘u.

Takatakai ‘i Nu‘u Sila, kuo mau fakahoko ha ngaahi fakalelei ki he ngaahi ‘api laka hake ‘i he 20,000 (‘i he‘ene a‘u ki Siulai 2020).

Ko ‘emau ngaahi fakahinohino ki he sīpingá ‘oku fakakaukaua ai ‘a e tu‘unga malu ‘a e halanga me‘alelé

‘Oku mau ngāue‘aki ‘a e ngaahi fakahinohino ki he sīpingá ke fakapapau‘i ‘oku fai ‘a e ngāue ki he tu‘unga malu ‘a e halanga me‘alelé ‘i he taimi ‘oku mau langa ai ‘a e ngaahi ‘apí. ‘Oku kau ki he ngaahi fakahinohinó ‘a e:

• fokotu‘u ‘o ha fai‘anga va‘inga kuo ‘ā‘i ma‘á e fānaú ‘a ia ‘oku tu‘u mavahe mei he halanga me‘alelé
• fokotu‘u ‘a e ngaahi fai‘anga va‘ingá ke faingofua ‘a e sio ki aí pea a‘u fakahangatonu atu ki ai meí he ngaahi lotofale lahí
• langa ha ngaahi halanga me‘alele ‘oku hā lelei mo faingofua ke sio ki ai
• ko hono fakafaingamālie‘i ha feitu‘u lue‘anga ‘oku malu ange ki he kau lue laló ma‘á e ngaahi ‘apí, ‘o tu‘u mavahe mei he ngaahi halanga me‘alelé, ‘i he feitu‘u ‘e faingamālie aí.

Ko ha tu‘unga mā‘olunga ‘o e laveá

‘Oku kau ‘a Nu‘u Sila ‘i he lēkooti mā‘olunga taha ‘i māmani ‘o e hoko ai ‘a e ngaahi fakatamaki ‘o e mate pe lavea ‘a e fānaú ‘i he halanga me‘alelé. Fakatatau ki he Safekids Aotearoa(external link) – ko e sēvesi ‘a e Starship Hospital ‘o ‘Aokalaní ki hono ta‘ota‘ofi ‘a e hoko ha laveá - ‘oku tokoto falemahaki ha ki‘i leka ‘i he uike ‘e ua kotoa pē hili hano tui‘i ‘i ha halanga me‘alele fakataautaha pea ‘oku faka‘avalisi ke mate ha fānau ‘e toko nima ‘i he ta‘u mei he ngaahi lavea ko ení.

Ko e longa‘i fānau ‘oku lavea ‘i he ngaahi fakatamaki ko ‘eni ‘i he halanga me‘alelé ko e fanga ki‘i kauleka, fakafuofua ki he ta‘u 2, pea ‘oku fa‘a ‘i he tu‘unga fakatu‘utāmaki honau ngaahi laveá. Ko e lahi taha ‘o e ngaahi lavea ko ení ko e fānau ‘oku tui‘i ‘e honau ngaahi fāmilí.

‘Oku hokolahia ‘a e ngaahi fakatamaki koeni ‘o e tui‘i ‘a e kauleká ‘i he ngaahi ‘api Kāinga Ora  ‘Oku mau fengāue‘aki ai mo e Safekids Aotearoa ke talaki ha fakatokanga ki he palopalema ko ení.

Ko e palani ‘o e ‘apí ko ha ‘uhinga ia ‘e taha

Ko e Safekids Aotearoa(external link) mo e Child and Youth Mortality Review Committee(external link) ‘okú na fakahaa‘i ha ‘uhinga tefito ‘e 3 ‘oku tui‘i ai ‘a e fānaú ‘i he halanga me‘alelé:

• tō‘onga fakaetangatá - ko e kakai lalahi tokolahi ‘i Nu‘u Sila ‘oku ‘ikai ke nau lāu‘ilo ki he ngaahi tu‘unga ‘oku ala fakatu‘utāmakí
• fa‘unga ‘o e me‘alelé - tautautefito ‘a e faingata‘a ‘a e vakaí mei he loto me‘alelé, ‘i he hū ki loto mo e hū ki tu‘a ‘i he halanga me‘alelé
• fa‘unga ‘o e ‘apí - tautautefito ki he ‘ikai ke tu‘u mavahe ‘a e ngaahi halanga me‘alelé mei he ngaahi feitu‘u fai‘anga va‘ingá, ngaahi halanga me‘alele ‘oku fu‘u lōloa pe kaungā ngāue‘akí, ngaahi halanga me‘alele ‘oku lahi hono tau‘anga me‘alelé, ngaahi halanga me‘alele ‘oku hū atu ki tu‘a ki ha ngaahi hala ‘ikai ke fa‘a lele‘í pe ko ha ngaahi feitu‘u angamaheni ‘oku kaungā ngāue‘aki ‘e he ngaahi me‘alelé ‘a ia ‘oku fa‘a va‘inga ai ‘a e fānaú.

Ako‘i ‘o e kakaí fekau‘aki mo e tu‘unga malu ‘a e halanga me‘alelé

Ke tokoni‘i ‘a e Safekids Aotearoa ke talaki ‘a e fakatokanga fekau‘aki mo e fakatu‘utāmaki ‘i hotau ngaahi halanga me‘alelé, ‘oku ‘oatu ‘e he ‘emau Tokotaha Tokanga‘i ‘o e Tokoni ki he Ngaahi ‘Api Nofo‘angá ki he kau nofo totongí ha fale‘i ki he tu‘unga malu ‘a e halanga me‘alelé ‘i he ‘enau hiki mai ki homau ngaahi ‘apí.

‘Oku mau toe fakakau foki ‘a e ngaahi fakamatala ki he tu‘unga malu ‘a e halanga me‘alelé ‘i he ‘emau ngaahi tohi fanongonongo ‘a e tokotaha nofo totongí pea fokotu‘u ‘a e ngaahi faka‘ilonga fakatokanga Safekids Aotearoa ki he ‘emau ngaahi matapā mu‘á ‘i he taimi ‘oku fakahoko ai ‘a e sivi‘i ‘o e ngaahi ‘apí.

‘E hoko ‘a ‘emau ngaahi halanga me‘alelé ko e feitu‘u malu ange kapau te tau manatu‘i ‘a e ngaahi me‘a tefito ko ení mei he Safekids Aotearoa: 

• ‘ilo ‘a e feitu‘u ‘oku ‘i ai ‘a ho‘o fānaú kimu‘a ke ke heka ki ho kaá
• vakai‘i pe ‘oku ‘i ai ha fānau ai kimu‘a ke ke mavahé
• siofi ‘a e fānaú ‘i he feitu‘u ‘oku ‘i ai ‘a e me‘alelé - ‘i he taimi kotoa
• fakamavahe‘i ‘a e ngaahi feitu‘u fai‘anga va‘ingá mei he ngaahi halanga me‘alelé.

Ko ‘emau fakahinohino ki he tu‘unga malu ‘a e halanga me‘alelé ki he kau ma‘u ‘apí

‘I he fengāue‘aki mo e Safekids Aotearoa, New Zealand Transport Agency, New Zealand Police mo e Roadsafe Nelson Bays, kuo fokotu‘u ‘e he Kāinga Ora :

• Ha fakahinohino ki he tu‘unga malu ‘a e halanga me‘alelé ki he lau‘itohi fakamatala ma‘á e kau ma‘u ‘apí [PDF, 191 KB]
• Ha fakahinohino ki he tu‘unga malu ‘a e halanga me‘alelé ki he ki‘i tohi fakamatala ma‘á e kau ma‘u ‘apí [PDF, 2.1 MB]

‘Oku ‘oatu ‘e he ngaahi fakahinohino ko ení ki he kau ma‘u ‘apí ha tataki fakalūkufua ki hono tauhi ke malu ‘a e ngaahi halanga me‘alele ‘i honau ‘apí, ke fakasi‘isi‘i ‘a e fakatu‘utāmaki ‘o hano tui‘i ‘a e longa‘i fānaú.