Ko hono tauhi ho ‘apí ke fakatupu mo‘ui leleí
‘I he taimi ‘e ni‘ihi ‘e lava ke fu‘u vela, fu‘u momoko pe fu‘u lahi ‘a e hauhau ‘i he ‘ea ‘i hotau ngaahi ‘apí – pea ko e ngaahi me‘a kotoa ko ‘ení ‘e lava ke ne uesia ‘etau mo‘ui leleí. Ko ha ngaahi tokoni ‘eni ke tauhi ai ke mo‘ui lelei tatau ai pē pe ko e hā ‘a e tu‘unga ‘o e ‘eá.
‘E lava ‘a e fanga ki‘i ngāue faingofua hangē ko e feime‘atokoní, saoá mo e tau fō ‘i falé ke fakatupunga ai ha hauhau ‘oku ‘ikai ke sai ki he mo‘ui leleí. Ko e ongoongo fakafiefiá he ‘oku faingofua ke ta‘ofi eni. Ko e founga eni ‘e fā ke tauhi ai ho ‘apí ke māfana mo mātu‘u
Ko e hā ‘e lava ke ke faí?
‘Oku tātānaki ha hauhau ‘oku lita ‘e valu ‘i he ngaahi ‘api Kiwi ‘i he ‘aho taki taha. Ke ma‘u ha ‘api ‘oku mōmoa mo fakatupu mo‘ui lelei, muimui ki he ngaahi sitepu faingofua ko ení ‘e tolu:
- Holo ke mātu‘u ha hauhau pe vai ‘oku tafe hifo ‘i ho ngaahi matapā sio‘atá mo e holisí.
- Fakaava ‘a e ngaahi matapā sio‘atá ‘i he pongipongí, ‘i he lolotonga ho‘o saoá/kaukaú, pe lolotonga ‘o e feime‘atokoní.
- Tautau ‘a e foó ‘i tu‘a ke mōmoa, kapau te ke lava ia. Pe ‘i ha loki ‘oku tāpuni‘i ai ‘a e matapā hū‘angá pea fakaavaava ‘a e ngaahi matapā sio‘atā.
‘Oku ‘i ai ha ngaahi me‘a ‘e ni‘ihi te ke lava ‘o fai ke tokoni ke faingofua mo ma‘ama‘a ange ai hono fakamāfana ho ‘apí:
- Fakaava ‘a e ngaahi puipuí ‘i he lolotonga ‘o e ‘ahó ke hū mai ki fale ‘a e māfaná pea fusi ‘o tāpuni kimu‘a ‘i he po‘ulí ke tauhi ‘a e māfaná ‘i fale.
- Ta‘ofi ‘a e hū atu ‘a e ‘ea momokó ki ho ‘apí ‘aki hano ‘ai ha me‘a ke ta‘ofi‘aki ‘a e havilí mei ha‘ane hū atu ‘i he ngaahi matapā hū‘angá mo e ngaahi matapā sio‘atá.
- Fakamāfana‘i ho ‘apí ‘o ngāue‘aki ha ngaahi me‘afua ‘oku ‘otomētiki pē ‘ene ngāue ki he mafana ‘a e ‘eá (thermostats) mo e uasi lau taimí (timers) ke lava ai ‘o toki fakamo‘ui pē ho‘o ngaahi hitá ‘i he taimi te ke fiema‘u aí.
‘I he taimi ‘oku ke feime‘atokoni aí:
- tāpuni‘i ma‘u pē ‘a e ‘ū kuló, pea fakapapau‘i ‘oku fe‘unga ‘a e kuló mo e mata ‘o e sitoú pea hao mo fe‘unga foki ‘a e tāpuni ‘o e kuló.
- ngāue‘aki ho‘o nāunau ki hono fakatafe ‘o e ‘eá ki tu‘á (rangehood) pe fakaava ‘a e matapā sio‘atá.
- Fakamavahe‘i ‘a e mohengá mo e naunau falé mei he ngaahi holisí, ‘o faka‘ata‘atā ke faingofua ‘a e fetafeaki holo ‘a e ‘eá. ‘E lava ‘e he ‘ea ‘oku fihiá ke ne fakatupu ha hauhau ‘i he vaha‘a ‘o e ongo me‘á ni, pea ‘e hoko ai ‘a e tuhituhi ki ho suú mo e valá kimu‘a pea ke toki ‘ilo ki ai.
- Fakaava si‘i ‘a e ngaahi matapā ‘o e kōpate valá.
- Faka‘ehi‘ehi mei hono tuku fakahangatonu ‘o e ngaahi fakamoluú ‘i he falikí.
- Vahe‘i ‘a e ‘ata‘atā lahi taha ‘e ala lavá ‘i he vaha‘a ‘o e fānaú ‘i he ‘enau mohé.
- ‘Ahi‘ahi‘i hano femafuli‘aki ‘a e ‘ulu mo e va‘e ‘o ho‘o fānaú (topping and tailing) kapau ‘oku nau vahevahe ha mohe‘anga.
- Feinga ke ‘oua ‘e mohe fakataha ha kakai tokolahi ‘i ha loki pē ‘e taha.
Tauhi Ke Si‘isi‘i ‘a e Fakamole ki he ‘Uhilá
Ko hono māpule‘i lelei ‘a e mo‘ua ‘uhilá ‘oku hoko ma‘u pē ia ko ha pole, ka ‘oku ‘āsili ‘ene faingata‘á ‘i he fa‘ahita‘u momokó. Ko e ni‘ihi eni ‘o e ngaahi founga faingofua ke fakasi‘isi‘i ‘aki ‘a e mo‘ua ‘uhilá, ‘o tokoni‘i ai koe ke fakahaofi ‘a e pa‘angá, mo e ‘ātakaí.
Manatu‘i ke ngāue‘aki ha founga fakapotopoto ki hono fakahaofi ‘a e ‘uhilá, pea ‘oua ‘e hoko ai ha‘o mokosia ‘i he fa‘ahita‘u momokó.
Lau‘itohi fakamatala ki hono tauhi ke si‘isi‘i ho‘o fakamole ki he ‘uhilá [PDF, 54 KB]
Ko e fu‘u mafaná ko e taimi ia ‘oku fu‘u mafana ai ‘a e loto‘i falé.
Ko e fu‘u mafana ‘a e ‘eá ‘e lava ke ne fakatupunga ke faingata‘a ‘a e mohé. ‘E toe lava foki ke ne ‘ai ke ongo‘i ta‘efiemālie ‘a e sinó, tautautefito ki he fānaú, kau ta‘u motu‘á, mo e kakai ‘oku nau faingata‘a‘ia fakaesino mo ‘i ai honau ngaahi mahaki tauhí. Ko e mā‘olunga ange ‘a e fua māfaná mo e lōloa ange ho‘o ongo‘i iá, ko e mā‘olunga ange ia ‘a e tu‘unga ‘e ala fakatu‘utāmakí.
Ko ha ngaahi tokoni ‘eni ke ta‘ofi ho ‘apí ke ‘oua ‘e fu‘u vela:
- Fakaava pongipongia ‘a e ngaahi matapā sio‘atá lolotonga ‘oku kei mokomoko ‘a tu‘a pea toe tāpuni kinautolu ki mu‘a he taimi māfana taha ‘o e ‘ahó.
- Tāpuni‘i ‘a e ngaahi puipui ‘o e ngaahi matapā sio‘ata la‘āina tahá. Ki‘i fakaava ‘a e ngaahi matapā sio‘ata ‘i mui aí ke tokoni ke tauhi ‘a e mokomokó.
- Fokotu‘u ho‘o mīsini pamu fakamāfaná ki he mokomokó ke nofo ‘a e fua māfaná ‘i he 24-25°C, ki mu‘a pea fu‘u māfana ho ‘apí. ‘Oku si‘isi‘i ange heni hono faka‘aonga‘i ‘a e ‘uhilá ‘i hono fakahoa ki he fakamokomoko ko ia ki he ngaahi fua māfana mā‘ulalo angé. Te ke toe lava foki ‘o ngāue‘aki ha ī ‘i he hū‘angá ke tokoni ki he fehū‘aki ‘a e ‘ea mokomokó ki he ngaahi loki kehé.
- Manatu‘i! Ko hono fokotu‘u ‘a e fua māfana ‘o ho‘o mīsini pamu fakamāfaná ki lalo pea toki fakafoki hake ki ‘olungá ‘e ‘ikai vave ai ‘a e mokomoko ho falé pea ‘e toe lahi ange ai ho‘o fakamolé.
Kapau ‘oku hauhau ‘e ‘eá ka e ‘ikai ke fu‘u ‘afu:
‘Oku ‘i ai ‘a e konga ‘i he ngaahi mīsini pamu fakamāfaná ki hono to‘o ‘a e hauhaú meí he ‘eá (dehumidifying mode) – tāpuni‘i ‘a e ngaahi matapā sio‘atá mo e ngaahi matapaá pea fakamo‘ui ‘eni ke tokoni ki hono ‘ai ke si‘isi‘i ange ‘a e pikipiki meí he ‘eá ka e fiemālie ange.
- Fetongi ki ha vala manifi, mo ‘ata‘atā.
- Mālōlō ‘i ha loki ‘oku mokomoko pea ava hono ngaahi matapā sio‘atá mo mo‘ui ‘a e ‘ií, pe ‘i tu‘a ‘i he malumalú mo e havilivili mokomokó kapau ‘oku ki‘i mokomoko ange.
- Inu ke lahi ‘a e vaí - faka‘ehi‘ehi meí he ngaahi inu kefiní (hangē ko e kofi, cola, inu fakatupu iví).
- Fakahoko ha‘o saoa pe kaukau vai momoko, pe fokotu‘u ha ngaahi tauveli kuo fakaviviku vai momoko ki ho kilí - tautautefito ki ho kiá mo ho ‘ulú.
- Tauhi ke mātu‘u ‘a e kili ‘oku uesiá, pea vali ‘aki ha kilimi pe pauta fakanonga meí he petepete ‘afú.
- Faofao‘i māmālie ha fa‘ahinga uoua pē ‘oku mingi.
Kapau ‘oku ‘alu ke mā‘olunga ange ‘a e tu‘unga māfana ho sinó pea ‘ikai ke ke lava ‘o fakamokomoko‘i koe, ‘oku malava pē ke fu‘u vela ho sinó. Ko e tā vaivaia ‘i he velahiá (heat exhaustion) mo e mafana ‘a e sinó (heat stroke) ‘a e ongo fa‘ahinga ‘o e mafaná ‘oku fakatu‘utāmaki tahá (heat stress).
‘Oku kau ki he ngaahi faka‘ilonga ‘o e tā vaivaia ‘i he velahiá ‘a e:
- Nenefu ‘a e sió
- Ninimo
- Hōhō ‘a e mānavá mo e vave ‘a e tā ‘o e mafú
- Ongosia
- Langa ‘ulu
- Ongo‘i mei pongia
- Mā‘ulalo ‘a e tu‘unga ‘o e totó
- Langa pe mingi ‘a e uouá
- Tokakovi mo e lua
- Mole ‘a e ivi
‘Oku meimei tatau pē ‘a e ngaahi faka‘ilonga ‘a e mafana ‘o e sinó, ka ‘e toe lava ke kau ki ai ‘a e:
- Anhidrosis (kili mōmoa ‘oku ‘ikai ke pupuha)
- Palopalema ki he tu‘unga palanisi ‘o e sinó
- Delirium (puputu‘u)
- Vela, kula, pe fu‘u tea ‘a e kilí
- Mā‘ulalo pe mā‘olunga ‘a e tu‘unga ‘o e totó
- Hamu
Ko e mafana ‘a e sinó ko ha tu‘unga fakatu‘utāmaki ia ki he mo‘ui leleí – kapau ‘okú ke pehē ko koe pe ko ha mēmipa ho fāmilí ‘oku fu‘u mafana hono sinó, telefoni ki he 111 ‘i he taimi pē ko iá.
Ki ha fale‘i ki he mo‘ui lelei ‘i ha tūkunga ‘oku ‘ikai fakavavevave, te ke toe lava foki ‘o telefoni ki he Healthline ‘i he fika 0800 611 116.
Kuo fakafo‘ou ‘a e peesí: 24 ʻOkatopa 2024