4. Fakatau maí
‘Ilo‘i ‘a e founga ki hono fakatau mai ho‘o fuofua ‘apí, ‘ilo fekau‘aki mo e ngaahi founga kehekehe ki hono fokotu‘u ‘o e mahu‘inga fakapa‘angá (offers) mo e founga fakataú pea ngāue atu foki ki hono fokotu‘u atu ho‘o fuofua mahu‘inga fakapa‘angá (first offer).
‘Oku fekau‘aki ‘a e sitepu ko ‘ení mo e fononga ‘i he founga ki hono fakatau ho ‘uluaki ‘apí, meí he ako fekau‘aki mo e ngaahi founga fakataú ki hono fokotu‘u atu ho‘o fuofua mahu‘inga fakapa‘angá.
Kuó ke a‘u ki ai – kuó ke ma‘u ‘a e ‘api ‘oku fe‘unga mo koé. Ko e taimi ‘eni ke fokotu‘u atu ai ‘a e mahu‘inga fakapa‘angá. ‘Oku ‘i ai ha fa‘ahinga ‘e ua ki hono fokotu‘u ‘o e mahu‘inga fakapa‘angá – makatu‘ungá (conditional) mo e ‘ikai ha makatu‘ungá (unconditional).
Fokotu‘u mahu‘inga ‘oku ‘i ai hono makatu‘ungá
Ko e taimi ‘eni ‘oku ‘i ai ha ngaahi makatu‘unga pau ‘i ho‘o mahu‘inga kuo fokotu‘ú ‘a ia kuo pau ke fakakakato ia kimu‘a pea toki lava ke fakahā kuo ‘ikai ha makatu‘unga (unconditional) ki ho‘o aleapau fakatau atú mo e fakatau maí. ‘E lava ke kau ‘i he ngaahi makatu‘ungá ‘a hono fakapapau‘i ‘e ho‘o pangikeé kautaha noó ‘a e fakapa‘angá, lipooti ‘a ha tokotaha faisivi ‘i he langá pe lipooti LIM. ‘E fiema‘u ke fakakakato ha fa‘ahinga makatu‘unga pē ‘i ha ‘aho kuo ‘i ai ‘a e felotoi ki ai.
Fokotu‘u mahu‘inga ‘oku ‘ikai hano makatu‘ungá
Ko e taimi ‘eni ‘oku ‘ikai ai ke ‘i ai ha ngaahi makatu‘unga ‘oku fakakau atu ki hono fokotu‘u ‘o ho‘o mahu‘ingá. ‘I he taimi ‘oku tali ai ha mahu‘inga kuo fokotu‘u ‘o ‘ikai hano makatu‘ungá, ‘oku ‘i ai leva ho fatongia fakalao ke fakakakato ‘a e fakatau ‘apí.
‘Oku totonu ke ke toki fakahoko pē hano fokotu‘u ha mahu‘inga ‘oku ‘ikai hano makatu‘unga hili hano vakai‘i ‘e ho‘o loeá ‘a e aleapau fakatau atú mo e fakatau maí pea fakapapau‘i ‘e ho‘o pangikeé pe kautaha noó ‘a hono tali kakato ho‘o nō ‘apí. ‘E totonu foki ke kakato ki heni mo ho‘o vakai‘i ‘o e tu‘unga ‘oku ‘i aí kimu‘a ke fakahoko ho‘o faitu‘utu‘uní (due diligence).
‘Oku ‘i ai ha founga tefito ‘e fā ‘oku fakatau atu ‘aki ‘a e ngaahi ‘api ‘i Nu‘u Silá. ‘Oku taki taha ‘i ai pē hono ngaahi makatu‘unga mo e ngaahi fiema‘u. Kimu‘a ke ke fokotu‘u atu ha mahu‘inga ki ha ‘apí, fakapapau‘i ‘okú ke mahino‘i ‘a e ngaahi founga kehekehe ki he fakatau atú.
Aleá (negotiation)
Ko e founga angamaheni taha ‘eni ‘oku fakatau atu ‘aki ha ‘api. ‘Oku lisi ia ‘aki ha mahu‘inga pe ‘ikai ha mahu‘inga ki ai, pea ‘okú ke fokotu‘u tohi atu ha mahu‘inga ke fakatau ‘aki – kau ai ‘a e mahu‘inga fakapa‘anga ‘okú ke loto ke totongí. ‘E lava ke tali ‘e he tokotaha fakataú (seller) ho‘o mahu‘inga ‘oku fokotu‘ú, fakafisinga‘i ia pe fokotu‘u atu ha mahu‘inga kehe. Kapau te nau fokotu‘u mai ha mahu‘inga kehe, ko e taimi ia ke ke fakahoko ai hono alea‘í.
Tala mahu‘inga (tender) pe fakatau atu ‘i ha taimi ke fakangata ki ai
Ko e taimi ‘eni ‘oku lisi ai ha ‘api ke fakatau atu ‘o ‘ikai hano mahu‘inga pea fokotu‘u atu leva ‘e he kau fakatau kotoa pē ha mahu‘inga ‘oku ‘i ai hano makatu‘unga pe ‘ikai ha makatu‘unga. ‘E vakai‘i leva ‘e he tokotaha fakataú mo tali ha mahu‘inga kuo fokotu‘u ki ai pe fakahoko hano alea‘i mo ha kau fakatau tokolahi. ‘E ala fiema‘u ki he kau fakataú ke fakahoko hanau ngaahi fakafuofua fekau‘aki mo e ngaahi mahu‘inga kehe kuo fokotu‘ú.
‘Oku hangē ‘a e fakatau atu ‘i ha taimi ke fakangata ki aí ha founga talamahu‘ingá ka ‘oku lahi ange ai ha faingāmalie ke alea‘i ‘a e ngaahi makatu‘ungá. ‘E fa‘a faka‘aonga‘i ‘e he fakafofongá ha nāunau fakapepa meí he fakatau tukí, ‘a ia ko ha fa‘ahinga aleapau ki he fakatau atú mo e fakatau maí.
Fakatau fakataautahá
Ko e lahi taha ‘o e ngaahi fakatau fakatautahá ‘oku alea‘i fakahangatonu ia ‘i he vaha‘a ‘o e tokotaha fakatau maí mo e tokotaha fakatau atú. Kapau ‘okú ke fakakaukau ke fokotu‘u ha mahu‘inga ki ha fakatau fakatautaha, ‘oku mahu‘inga ‘aupito ke fakakau ma‘u pē ho‘o loeá meí he kamata‘angá. Te nau tokoni atu ke solova ha fa‘ahinga palopalema pē.
Fakatau tuki (auction)
Ko e fakatau tukí ‘a e taimi te ke ‘oatu ai ha talamahu‘inga (bid) fakataha mo ha kau fakatau kehe. ‘Oku fokotu‘u ‘e he tokotaha fakatau atú ha mahu‘inga talifaki pe mahu‘inga si‘isi‘i taha ke fakatau atu ‘aki e ‘apí pea mo ha ngaahi makatu‘unga ki he fakataú (hangē ko e ‘aho ke totongi ‘osi ki aí).
Kapau te ke fakatau ha ‘api ‘i he fakatautukí, ko e fakatau ko iá ‘oku ‘ikai ha makatu‘unga ki ai – te ke fiema‘u ha fale‘i fakalao mo vakai‘i ‘a e tu‘unga ‘oku ‘i aí kimu‘a ke fai ha tu‘utu‘uni, fakapapau‘i ‘oku tali me‘a fakapa‘angá kimu‘a ‘i he fakatau tukí pea mateuteu mo ho‘o tipōsití ‘i he ‘aho ko iá.
Fokotu‘u ‘o e ngaahi mahu‘inga kimu‘a ‘i he fakatau tukí
‘I he ngaahi tu‘unga ‘e ni‘ihi, ‘e lava ke loto pē ‘a e tokotaha fakatau atú ke ne tali ha mahu‘inga kuo fokotu‘u atu kimu‘a ‘i he ‘aho ‘oku tu‘uaki ki ai ‘a e fakatau tukí. ‘Oku angamaheni ‘aki ‘i heni, ke fakahoko ‘a e fakatau tukí kimu‘a ia ‘i he taimi na‘e palani ki aí pe ko hono kaniseli faka‘aufuli kapau kuo fakahoko ha fakamo‘oni hingoa ki ha aleapau fakatau atu mo fakatau mai.
Kapau ‘okú ke fiema‘u ke fokotu‘u ha‘o mahu‘inga kimu‘a ‘i he fakatau tukí, talanoa mo ho‘o loeá pe loea fakatau ‘apí ki ma‘u atu ha fale‘i.
Fale‘i – KiwiSaver mo e ngaahi fakatau tukí
Kapau ‘okú ke toho ‘a e KiwiSaver ki ho‘o fuofua ‘apí, ‘e ‘ikai lava ke faka‘aonga‘i ‘eni ki ho‘o tipōsití ‘i he taimi te ke fakatau ai ‘i ha fakatau tuki. Ka ‘e totongi atu ho‘o pa‘anga kuo toho meí he KiwiSaver ki he fakataú ‘i he ‘aho ke totongi ‘osi ki aí.
‘Oku mahu‘inga ‘aupito ke vakai‘i ‘a e ngaahi tafa‘aki kotoa ‘o e ‘api ‘okú ke fie fakataú. ‘Oku ‘uhinga ‘eni ki hono tānaki mo toe vakai‘i ‘o e fakamatala mo e ngaahi me‘a fakapepa mahu‘inga fekau‘aki mo e ‘apí, ‘i he tokoni atu ‘a ho‘o loeá pe loea fakatau ‘apí. ‘Oku ui ‘a e founga ko ‘ení ko hono vakai‘i ‘a e tu‘unga ‘oku ‘i aí kimu‘a ke toki faitu‘utu‘uni (due diligence).
Ko e ngaahi founga angamaheni taha eni ki hono vakai‘i ‘o e tu‘unga ‘oku ‘i aí kimu‘a ke toki faitu‘utu‘uní:
- Lipooti Land Information Memorandum (LIM) - Ko ha fakamatala fakamā‘opo‘opo ‘oku tauhi ‘e ho‘o kōsilio fakakoló. ‘E lava ke kau ai ‘a e ngaahi me‘a hangē ko e ngaahi ngofua ki he langá (building consents) pe ko ha fiema‘u ‘o ha ngaahi fakangofua fakae‘ātakaí ki he kelekelé (resource consents).
- Lipooti ‘a e tokotaha faisivi ‘i he langá - Ko ha vakai fakaikiiki ki he tūkunga ‘o e fa‘unga ‘o e ‘apí mo e konga kelekelé. Kapau ‘oku ma‘u ‘i he lipootí ha fa‘ahinga fehalaaki ‘oku fiema‘u ke fakalelei‘i, te ke ala lava ‘o alea ki ai mo e tokotaha fakataú ke fakalelei‘i kinautolu kimu‘a ‘i he ‘aho ke totongi ‘osi ki aí pe ko hono holoki ‘a e mahu‘inga fakataú.
- Fakamahu‘ingá - ‘E lava ke kole ‘e ho‘o pangikeé pe kautaha noó hano fakamahu‘inga‘i ke fakahaa‘i ‘okú ke totongi ha mahu‘inga ‘oku fe‘unga mo e ‘apí. Ko ha toe founga lelei foki ia ke fakapapau‘i ‘okú ke ma‘u atu ‘a e mahu‘inga lelei taha te ke ala lavá.
- Totonu fakalaó (Title), easement (totonu ki ha ‘api) mo e ngaahi aleapau (covenants) - ‘Oku ‘oatu ‘i he totonu fakalaó ‘a hono fakamatala‘i fakalao ‘o e ‘apí mo e tokotaha ‘okú ne lolotonga ma‘ú pea fakahaa‘i ai ha fa‘ahinga nō ‘oku lolotonga lēsisita ki ai. ‘E lava ‘e he ngaahi totonu ki ha ‘api mo e ngaahi alepau kuo fokotu‘u ki he totonu fakalaó ke ne fakangatangata ‘a e me‘a te ke lava ‘o fai ‘i he ‘apí.
Fale‘i – talamahu‘inga (bidding) ‘i he ngaahi fakatau tukí
Kapau ‘oku palani ke ke talamahu‘inga ‘i he fakatau tukí, ‘e fiema‘u ke ke fakakakato hono vakai‘i ‘a e tu‘unga ‘oku ‘i aí kimu‘a ke faitu‘utu‘uni ‘i he ‘aho fakatau tukí ko e tuki talamahu‘inga te ne ma‘ú ‘oku hoko ia ko ha fokotu‘u mahu‘inga ‘oku ‘ikai ha makatu‘unga ki ai. ‘Oku ‘uhinga ia ‘e ‘i ai ha ngaahi fakamole ‘i he taimi ko iá, ‘o tatau ai pē kapau ‘oku ‘ikai ke ke ma‘u ‘a e ‘apí.
Ko e aleapau fakatau atú mo e fakatau maí ko ha aleapau fakalao ia ‘i he vaha‘a ‘a e tokotaha fakatau maí mo e tokotaha fakatau atú. ‘Oku fakahaa‘i ai ‘a e me‘a ‘e hokó ‘i he taimi ki aí pea fokotu‘u foki ai ‘a e ngaahi tūkunga mo e makatu‘unga kotoa ki he fakataú.
‘E ala kau ‘i ho‘o ngaahi makatu‘ungá ‘a e:
- fakapapau‘i ‘a hono tali kakato ‘o ho‘o nō ‘apí
- fakapapau‘i ‘a hono tali ke toho ho‘o KiwiSaver ki ho‘o fuofua ‘apí (kapau ‘oku ke faka‘aonga‘i ho‘o pa‘anga KiwiSaver ki ho‘o tipōsití)
- fakatau atu ‘o ha ‘api kehe ‘e taha
- ki‘i fekumi ki he totonu fakalaó, ngaahi lipooti LIM mo ia ‘a e tokotaha faisivi ‘i he langá
- kupu aofangatukú (sunset) – ‘a ia ‘e lava ke kaniseli ai ‘a e aleapaú ‘e koe pe ko e tokotaha fakatau atú kapau ‘oku ‘ikai fakakakato ha fa‘ahinga makatu‘unga ‘i ha ‘aho pau
- kupu ki hono vakai‘i ‘o e tu‘unga ‘oku ‘i aí kimu‘a ke fai ha tu‘utu‘uni – ‘a ia ‘e lava ke kaniseli ai ‘a e aleapaú ‘e koe kapau ‘e ma‘u hake ha fa‘ahinga palopalema ‘oku te‘eki ai fakalelei‘i.
Fale‘i – alea‘i ‘o ha ‘aho ke totongi ‘osi ki aí (settlement date)
Kapau te ke lava, faka‘ehi‘ehi mei hono fokotu‘u ‘o e ‘aho Falaité ke fakahoko ki ai ‘a e totongi faka‘osí. ‘I he founga ko iá, te ke ma‘u ai ha taimi lahi ange ke fakalelei‘i ai ha fa‘ahinga palopalema pea ‘ikai ke ke tatali ai ‘i ha faka‘osinga ‘o e uiké kapau ‘oku ‘i ai ha toloi.
Kapau ‘oku ke palani ke faka‘aonga‘i ho‘o pa‘anga kuo fakahaofi ‘i he KiwiSaver ki hono totongi ‘o e mahu‘inga ke fakatau maí ‘i he ‘aho ke totongi faka‘osi ki aí, fakapapau‘i ‘oku tatau ‘a e ‘aho ke totongi ‘osi ki aí mo e taimi toho ‘a ho‘o kautaha KiwiSaver.
Kimu‘a pea ke fakamo‘oni hingoa ki aí
Ko ‘ene lava pē ‘a e fakamo‘oni hingoá, ‘oku fakafatongia ‘aki leva koe ‘e he laó moe tokotaha fakatau atú ke fakakakato ‘a e ngaahi fiema‘u ‘i he aleapau fakatau atú mo e fakatau maí. Koe‘uhi ko e me‘á ni, ‘oku mahu‘inga ke ‘uluaki vakai‘i ia ‘e ho‘o loeá pe loea fakatau ‘apí.
Kuo pau foki ke ‘oatu kiate koe ‘e ha fakafofonga fakatau ‘api ha tatau ‘o e New Zealand Residential Sale and Purchase Agreement Guide kimu‘a ke ke fakamo‘oni hingoa ki ha aleapau fakatau atu mo fakatau mai. Te ke lava ‘o kole ha tatau kapau ‘oku ‘ikai ‘oatu ia kiate koe.
Fale‘i – ngaahi tu‘utu‘uni ki he kau fakafofonga fakatau ‘apí
Mei hono ‘oatu ‘a e fakahinohino ki ha fakafeangai ‘oku taau kiate koe, ‘oku fokotu‘utu‘u atu ‘i he Lao Real Estate Agents Act 2008 ‘a e ngaahi tu‘unga kotoa ‘oku fiema‘u ke fakakakato ‘e he kau fakafofonga fakatau ‘apí.
Kapau ‘oku ‘i ai ha ngaahi palopalema mo ha ngāue pe tō‘onga ‘a ha fakafofonga, te ke lava ‘o fai ha lāunga ki he Real Estate Authority ‘i he rea.govt.nz(external link).
Ko ‘ene tali pē ‘a ho‘o mahu‘inga kuo fokotu‘ú, kuo taimi leva ke aofangatuku hono tali kakato ho‘o nō ‘apí.
Ko e taimi ‘eni ‘oku vakai‘i ai ‘e ho‘o pangikeé pe kautaha noó ‘a e fakamatala fakapepa kotoa pē fekau‘aki mo e ‘api kuó ke ma‘ú ke fakapapau‘i ‘oku fakakakato ‘a e ngaahi makatu‘unga ki he ‘enau nō atú. ‘Oku fakapapau‘i ‘a e lahi fakakātoa ‘o ho‘o noó mei hono ma‘u mai ‘o e tali kakato ki ho‘o noó pea ‘oku ‘uhinga ia te ke lava ‘o hokohoko atu ‘aki ho‘o mahu‘inga kuo fokotu‘u ke fakatau atu ‘aki ‘a e ‘apí pe talamahu‘inga ki ai ‘i he fakatau tukí. ‘Oku toe ‘uhinga foki ia ‘oku ke mateuteu leva ki he sitepu hono hokó!
Ko ha ngaahi fakafehokotaki ‘aonga eni ki he uepisaití ke tokoni atu ki he sitepu ki hono "Fakatau maí."
Ma‘u‘anga tokoni ki hono fakakakato ‘o e fakataú:
Kuo fakafo‘ou ‘a e peesí: 12 Fēpueli 2024