Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api
Ko ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api ‘e lava ke ne ‘ai ke faingofua ‘a ho‘o hoko ‘o ma‘u ho fuofua ‘apí ‘aki hono tukuhifo ‘a e tipōsiti ‘oku fiema‘ú ki he 5%.
‘E lava ke faingata‘a hono ma‘u ‘a e tipōsiti ki ho‘o fuofua fakatau ‘apí, ‘i hono fiema‘u ko ia ‘e he ngaahi kautaha noó ‘i he lolotongá ni ha tipōsiti ‘oku ‘ikai toe si‘isi‘i hifo ‘i he 20%. Ka ‘i hono ma‘u ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí te ke fiema‘u pē ha tipōsiti 5%, ‘a ia ‘oku ‘uhinga ia ko hono ma‘u ho fuofua ‘apí ‘e ki‘i faingofua ange.
‘Oku tuku atu ‘a e ngaahi Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ‘e ha ngaahi pangikē mo e ngaahi kautaha nō kehe kuo fili, pea fakamo‘oni ki ai ‘a e Kāinga Ora. ‘Oku faka‘atā ai heni ‘a e kautaha noó ke ne ‘oatu ha ngaahi nō ‘e ala lava ke ‘i tu‘a ‘i he ‘enau ngaahi tu‘unga ki he noó.
Kapau ‘okú ke fie ‘ilo ki ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api, fakatalanoa ki ha kautaha nō ‘oku kau mai fekau‘aki mo ho‘o ngaahi fiema‘ú mo ho ngaahi tūkunga fakatāutahá.
Fakataha mo hono ma‘u ha tipōsiti 5%, ‘oku fiema‘u ke ke ma‘u ‘emau ngaahi makatu‘unga ki he ‘atā atu ki ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api. ‘E toe fiema‘u foki ke ke ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ki ha nō ‘a e pangikē ‘oku kau maí pe kautaha nō ‘okú ke filí.
Ke ‘atā atu ki ha Fakapa‘anga ki he Fuofua Fakatau ‘Apí, ‘e fiema‘u ke ke:
- Hoko ko ha tangata‘ifonua Nu‘u Sila, tokotaha nofo-fonua pe ko ha tokotaha ma‘u visa nofo-fonua ‘a ia ‘oku "nofo angamaheni ‘i Nu‘u Sila"
- Hoko ko ha tokotaha toki fuofua fakatau ‘api, pe ha tokotaha na‘e ‘osi ma‘u ‘api kimu‘a ‘oku ‘i ha tu‘unga fakapa‘anga meimei tatau mo ha tokotaha toki fuofua fakatau ‘api
- Ma‘u ha pa‘anga hū mai ‘oku te‘eki ai ke to‘o tukuhau mei he māhina ‘e 12 kuo ‘osí ‘oku:
- $95,000 pe si‘isi‘i ange ai kimu‘a hono to‘o ‘a e tukuhaú ki ha tokotaha fakatau fakataautaha ‘oku ‘ikai ha toko taha pe lahi ai ‘oku fakafalala ange kiate ia; pe
- $150,000 pe si‘isi‘i ange ai ki ha tokotaha fakatau fakataautaha ‘oku ‘i ai ha toko taha pe lahi ai ‘oku fakafalala ange kiate ia; pe
- $150,000 pe si‘isi‘i ange ai (‘i hono fakataha‘í) ki ha ongo fakatau ‘e toko 2 pe lahi ai, tatau ai pē pe ‘oku toko fiha ‘a e fa‘ahinga ‘oku fakafalala ange kiate kinauá/kinautolú.
Ngaahi makatu‘unga kehé
Tānaki atu ki aí, kuo pau ke ke:
- Ma‘u ha tipōsiti si‘isi‘i taha ‘oku 5% pe lahi ange ai ‘o e mahu‘inga fakatau ‘o e ‘api ‘okú ke mahu‘inga‘ia hono fakataú (kau ki ai ‘a e ngaahi tātānakí kotoa, ngaahi pa‘anga tokoní, ngaahi toho ki he fuofua fakatau ‘apí, mo e ngaahi me‘a‘ofá)
- Fakatau ha ‘api ke ke nofo ai ko ho nofo‘anga tefitó
- ‘Ikai ke ke lolotonga ma‘u ‘api pe konga kelekele, ‘oku ‘ikai kau ki heni hano ma‘u ha kelekele ‘a e kakai Maulí
- fakatau ha ‘api ‘oku si‘isi‘i ange ‘i he hekitea ‘e 1
- Totongi ha totongi malu‘i 0.5% ki he Malu‘i ‘o ha Mōkisi ‘a ha Kautaha Nō mo ha totongi ki ha tohi kole ki ha nō
(kapau ‘oku fiema‘u ia ‘e he kautaha noó)
Ngaahi makatu‘unga fakapangikē ki ha nō
‘E toe fiema‘u foki ke ke ma‘u ‘a e ngaahi fiema‘u ki ha nō ‘o ha pangikē pe kautaha nō ‘oku kau mai ki hono totongi ‘o e nō fakatau ‘apí.
Ko e ngaahi pangikeé mo e ngaahi kautaha noó ‘e ‘i ai ‘enau ngaahi makatu‘unga ki ha nō takitaha te nau sivisivi‘i ‘aki ai koe ko e konga ‘enau founga ngāue ki ha nō, pea ‘e ala kau ki ai ‘a ho‘o malava fakapa‘anga ke totongi ‘a e noó, ko e lahi ‘o ho ngaahi mo‘ua lolotongá, pea mo ho lēkooti fakamo‘uá.
‘E ala faka‘atā ‘e he ngaahi pangikē mo e kautaha nō ‘e ni‘ihi ‘oku kau maí ke ke langa ha ‘api fo‘ou ‘aki ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api. ‘Eke ki ho‘o kautaha noó pe ‘oku nau faka‘atā eni pea ko e hā ‘enau ngaahi makatu‘unga ki aí.
Ke tohi kole ki ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api, ‘oku fiema‘u ke ke fili ha kautaha nō ‘oku kau maí pea fakakakato ‘enau foomu tohi kole ki ha noó.
‘E lava ke ma‘u ha lisi ‘o e ngaahi kautaha nō ‘oku kau maí ‘i he konga ko eni ‘i laló. Ko e kautaha nō kotoa ‘oku ‘i ai ‘enau ngaahi makatu‘unga ki he lēkooti fakamo‘uá ‘e fiema‘u ke ke ma‘u fakataha mo e ngaahi makatu‘unga ki he ‘atā atu ki he Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí. Muimui ‘i he ngaahi sitepu ‘i laló ‘a ia te ne fakahinohino koe lolotonga ‘a e ngāue ki aí.
- Ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘ungá - Fakapapau‘i ‘okú ke ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ki he ‘atā atu ki aí ‘oku fokotu‘u atu ‘i ‘olungá.
- Fili ha kautaha nō - Mei he‘emau lisi ‘o e ngaahi kautaha nō ‘oku kau maí ‘i he konga ko eni ‘i laló.
- Ma‘u ha tipōsiti 5% - Kapau ‘okú ke fiema‘u tokoni ‘i hono tānaki ho‘o tipōsití ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi founga ‘oku ‘atā atu.
- Fakakakato ‘a e tohi kole nō ‘a ha kautaha nō - Neongo ‘oku fokotu‘u ‘e he pule‘angá ‘a e ngaahi makatu‘unga ki he ‘atā atu ki he Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí, ko e kautaha nō takitaha oku ‘i ai pē ‘enau ngaahi makatu‘unga ki he fakamo‘uá ‘oku fiema‘u ke fakakakato.
Ngaahi Tali ‘o ha Nō
Te ke lava ‘o tohi kole ki hano tomu‘a tali ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api pe tali kakato.
- Tomu‘a Tali - Ko e tohi kole ki ha tomu‘a tali ‘o ha nō te ne faka‘atā ai koe ke ke fakapapau‘i ‘oku ke a‘usia ‘a e ngaahi makatu‘unga ki he ‘atā atu ki aí mo e ngaahi makatu‘unga ki ha nō ‘a ha kautaha nō. ‘E malava ke fakahoko atu ‘e he kautaha noó ‘a e fo‘i mahu‘inga ‘oku nau teuteu ke noo‘i atú. Te ke toki lava ai ‘o fakasiosio ha ‘api ‘e fe‘ungamālie ‘i he tu‘unga mahu‘inga ko iá. ‘I ho‘o ma‘u pē ha ‘apí, te ke foki leva ki he kautaha noó ke ma‘u atu ‘a e tali kakato ‘o e noó.
- Tali Kakató - kapau ‘okú ke ‘osi ma‘u ha ‘api ‘okú ke loto ke fakatau ‘aki ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api, te ke lava ‘o tohi kole ki ha tali kakato ‘o e noó. ‘I he tu‘unga ko ení, ‘e vakai‘i leva ‘e he kautaha noó pe ‘oku a‘usia ‘e ho ngaahi tūkungá, mo e ‘apí ‘a e ngaahi fiema‘u ‘a e noó.
Tokoni ki ho‘o tipōsití
‘Oku ‘atā atu ha tokoni kapau ‘okú ke hokosia ha faingata‘a‘ia ‘i hono tātānaki ‘o ho‘o tipōsití:
- ‘E lava ke me‘a‘ofa atu ‘aki ‘e ha kāinga ‘a ho‘o tipōsití
- Te ke toe lava foki ‘o ngāue‘aki ‘a e ongo tafa‘aki ‘oku ‘omai ‘e he KiwiSaver kapau na‘e hokohoko mai ho‘o to‘o ‘inasi ki aí ‘i he ta‘u ‘e tolu pe lahi ange, te ke ala ‘atā atu ki ha toho ki he fuofua fakataua ‘apí mei he KiwiSaver.
- Toho ki he fuofua fakatau ‘apí: ‘e lava ke toho ‘e he fa‘ahinga ‘oku nau ‘atā atu ki aí ‘enau pa‘anga tātānaki KiwiSaver (kau ai ‘a e fakasi‘isi‘i ‘o ho‘o totongi tukuhaú). Ka neongo iá ‘e fiema‘u ke tauhi ha $1,000 pe lahi ange ai ‘i he ‘enau ‘akauni KiwiSaver.
‘Ilo lahi ange fekau‘aki mo e toho ki he fuofua fakatau ‘apí mei he KiwiSaver
Te‘eki ai ke ke hoko ko ha mēmipa ‘o e KiwiSaver? Hū ki he www.ird.govt.nz/kiwisaver(external link) ke ‘ilo fekau‘aki mo e kau ki aí.
Nāunau tokoní
Ko e ngaahi fehokotaki‘anga eni ‘e ni‘ihi ‘e ala tokoni atu kiate koe
Neongo ko e Kāinga Ora ‘oku nau fokotu‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ki he ‘atā atu ki aí, ko e pangikeé pe kautaha noó ia ‘oku nau vakai‘i ‘a e ngaahi tohi kole ki he Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí, mo fakahoko ‘a e tu‘utu‘uni aofangatuku ki he noó.
Ngaahi makatu‘unga ki ha nō ‘a e ngaahi kautaha nō ‘oku kau maí
Tānaki atu ki aí, ‘e fiema‘u ke ke ma‘u ‘a e ngaahi makatu‘unga ‘o ha pangikē pe kautaha nō kimu‘a ke fakahoko ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api. ‘E lava ke kau ki heni ho‘o malava fakapa‘anga ko ia ke totongi ‘a e noó, ko e lahi ‘o ho ngaahi mo‘ua lolotongá, pea mo ho‘o lēkooti fakamo‘uá.
www.westpac.co.nz(external link)
Telefoni Ta‘etotongi ki he: 0800 177 277
www.kiwibank.co.nz(external link)
Telefoni Ta‘etotongi ki he: 0800 272 278
Fetu‘utaki mai kiate kimautolu(external link)
www.co-operativebank.co.nz(external link)
Telefoni ta‘etotongi ki he: 0800 134 034
www.sbsbank.co.nz(external link)
Telefoni Ta‘etotongi ki he: 0800 727 2265
www.unitymoney.co.nz(external link)
Telefoni Ta‘etotongi ki he: 0800 229 943
‘Īmeili ki he: enquiries@unitymoney.co.nz
www.nbs.co.nz(external link)
Telefoni Ta‘etotongi ki he: 0800 101 700
‘Īmeili ki he: info@nbs.co.nz
www.nzhl.co.nz(external link)
Telefoni Ta‘etotongi ki he: 0800 332 837
Kapau ‘oku ‘ikai ke tali ‘e ha kautaha nō ‘a ‘eku kolé, ‘e toe ta‘etali au ‘e ha kautaha nō ‘e taha?
‘Oku ala ngāue‘aki ‘e he kautaha nō takitaha ha ngaahi makatu‘unga ki ha nō ‘oku ki‘i kehekehe si‘i. ‘Oku totonu ke ke fakatalanoa ki he ngaahi kautaha noó fekau‘aki mo ho ngaahi tu‘unga fakafo‘ituituí.
Ko e hā ‘a e kehekehe ‘i he tipōsiti ‘a ha ‘tokotaha tu‘uaki koloa’ mo ha tipōsiti ‘fakapa‘anga’?
Ko e tipōsiti fakapa‘angá ko e mahu‘inga ia ‘oku fiema‘u ke ke tokoni ‘aki ki he fakatau ‘o e ‘apí. Ko e ngaahi kautaha nō tokolahi ‘oku nau fiema‘u ha tipōsiti ‘oku ‘ikai toe si‘isi‘i ‘i he 20%. Ki ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api, ‘oku fiema‘u ke ke ma‘u ha tipōsiti 5%. Ko ha tipōsiti ‘a ha tokotaha tu‘uaki koloa ko ha tipōsiti ia kapau ‘e fiema‘u ‘e he tokotaha ‘okú ne fakatau atu ‘a e ‘apí ha pa‘anga ke malu‘i ‘aki ‘a e ‘apí kimu‘a ‘i hono fakakakato ‘o e fakataú. ‘Oku angamaheni ke tauhi eni ‘e he fakafofonga fakatau ‘apí kae‘oua kuo a‘u ki he ‘aho ‘oku fakakakato ai ‘a e fakataú.
Ko e mōkisi ‘o ha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api ko ha malu‘i nai ia?
‘Ikai. Ko e Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ko ha founga ia ‘o ha ‘Malu‘i ‘o ha Mōkisi ‘a ha Kautaha Nō’ ‘a ia ‘okú ne malu‘i ‘a e ngaahi kautaha noó ki ha mole kapau ‘e palopalema ha totongi nō. Ko e ‘Malu‘i Mōkisí’ ko ha fa‘ahinga ia ‘e taha ‘o e malu‘í, ‘a ia ‘okú ne malu‘i ‘a e tokotaha noó ‘i ha taimi ‘e liliu ai honau tuungá, pea hoko ai ‘o palopalema ‘a e totongi ‘o e noó.
Ko e hā ‘a e ngaahi fakamole te u ma‘u ‘i he Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí?
Ko e kautaha nō takitaha ‘oku ‘i ai ‘enau ngaahi tu‘unga totongi tupu mo e ngaahi totongi. Ko e taha ‘o e ngaahi totongi ko iá ko hono totongi fakafoki (reimburse) ‘a e totongi malu‘i ki he ‘Malu‘i ‘o ha Mōkisi ‘a ha Kautaha Nō’ ‘oku fiema‘u ‘e he Kāinga Ora ke totongi ange ki hono malu‘i ‘a e Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Api takitaha. Ko e mahu‘inga ‘o e totongí ko e 0.5% ‘o e lahi ‘o e pa‘anga ‘oku noó. ‘E lava ke tānaki atu ‘a e fo‘i mahu‘inga ko ení ki he noó.
‘Oku tatau kotoa ‘a e ngaahi makatu‘unga ‘a e ngaahi kautaha Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí ki he Nō ki ha Fuofua Fakatau ‘Apí?
‘Oku ‘ikai ke fa‘a pehē ia. ‘Oku fokotu‘u ‘e he Kāinga Ora ‘a e ngaahi makatu‘unga si‘isi‘i taha ‘oku fiema‘u ke ma‘u ‘e he ngaahi kautaha nō ‘oku kau maí, ka ‘e malava ke ‘oatu ‘e he ngaahi kautaha noó ia ha ngaahi makatu‘unga ki ha nō ‘oku ki‘i kehe, ‘i ha‘anau ‘uluaki ma‘u ‘emau ngaahi makatu‘ungá.
Ko e hā ‘e hokó kapau ‘e liliu hoku ngaahi tūkungá hili ‘eku ma‘u ‘a e nō?
Kapau ‘e liliu ho ngaahi tūkungá hili ho‘o ma‘u atu ‘a e noó ‘oku fiema‘u ke ke talanoa ki ho‘o kautaha noó fekau‘aki mo ho ngaahi tūkunga kuo liliú. Te nau ngāue fakataha mo koe ke tokoni‘i koe ke hokohoko atu ho‘o totongi ‘a e noó.
Kuo fakafo‘ou ‘a e peesí: 22 Sepitema 2025