Ngaahi Totongi ‘i he lao Holidays Act
Na‘a mau hokohko vakai‘i mai ‘emau ngaahi founga ki he faivahé
Kuo ngāue fakataha ‘a e Kāinga Ora, mo e ngaahi potungāue kehe ‘a e Pule‘angá mo e ngaahi pisinisi Nu‘u Silá ke fakatonutonu ‘a e ngaahi palopalema na‘a nau fakatupu ‘a e fehālaaki ‘i he ngaahi totongi na‘e ma‘u atu ‘e he ni‘ihi ‘o e kau ngāue lolotongá mo e tutukú ‘i he malumalu ‘o e lao Holidays Act 2003 (ko e Laó). Kuo mau fakakakato ‘a e ngāue ko ‘ení pea kuo mau tauhi pau ai ki he Laó ‘i he ‘aho 23 ‘o Sepitema 2020.
Kapau na‘á ke ngāue ‘i he Kāinga Ora, Housing New Zealand pe HLC mei he ‘aho 14 ‘o Siulai 2010 ki he ‘aho 23 ‘o Sepitema 2020, te ke ala ‘atā atu ki ha totongi fakalelei (remediation payment).
Ngaahi sitepu hokó
Kuo mau ‘ilo‘i ha kau ngāue tutuku ‘e ni‘ihi ‘oku totonu ke nau ma‘u atu ha totongi fakalelei pea kuo fakahā ia kiate kinautolu ‘i ha tohi mo e/pe ‘īmeili.
Kapau ‘oku te‘eki ai ke ke ma‘u atu ha fa‘ahinga fakamatala mei he Kāinga Ora fekau‘aki mo ‘emau fakalelei ‘i he lao Holidays Act, pea ‘oku ke tui ‘oku totonu ke ke ma‘u atu ha totongi, fakafonu ‘a e foomu ‘i laló:
Ko ho‘o fakahū pē ‘a e foomú, temau fetu‘utaki atu ke fakapapau‘i pe ‘oku totonu ke ‘oatu ha totongi kiate koe. Kapau ‘oku totonu ke ‘oatu ha totongi kiate koe, ‘e kole atu ke ke ‘omai kiate kimautolu ha ngaahi me‘a fakapepa ke fakamo‘oni‘i ‘aki ho ‘ilo‘i‘angá. Hili pē hono fakakakato ‘a e ngaahi sitepu ko ‘ení, te mau lava leva ‘o ngāue ki ho‘o totongí.
Ko ha fiema‘u mu‘omu‘a ia ke mau ‘oatu ‘a e totongi totonú ki he ‘emau kakaí ‘o hokohoko pehē atu ai pē pea kuo mau fakakakato ai ha ngaahi liliu kehekehe ki he sisitemí, founga ngāué mo e tu‘utu‘uni ngāué ke fakapapau‘i ‘oku hokohoko atu ‘a e tauhi pau koia ki he lao Holidays Act 2003. Na‘a mau fakahoko ‘a e ngaahi liliu ko ‘eni ki he tauhi paú ‘i he ‘aho 23 ‘o Sepitema 2020.
‘Oku mau toe ‘oatu foki ‘a e ngaahi fakalelei mo e totongi ki he mālōloó ki he ni‘ihi ‘o e kau ngāue lolotonga mo e tutuku ‘a e Kāinga Ora, HNZ mo e HLC na‘e fakangāue‘i ‘i he vaha‘a ‘o e ‘aho 14 ‘o Siulai 2010 mo e ‘aho 23 ‘o Sepitema 2020, ko e ‘aho na‘a mau tauhi pau kakato ai ki he Laó.
‘I he ‘ene a‘u mai ki he taimi ní, kuo mau:
- Fokotu‘u ha timi polōseki mo fakahoko hano vakai‘i faka‘auliliki ke ‘ilo‘i ‘a e ngaahi ‘ēlia ‘oku ‘ikai fai ai hono tauhi pau ‘o e Laó.
- Ngāue mo e kau fakahoko ngāué (vendors) pea mo e ngaahi kupu fekau‘aki tefito tokolahi ke fakapapau‘i ‘oku faitatau ha ngaahi solova‘anga kuo fokotu‘u mo e Laó.
- Palani‘i ha founga ngāue mo ha fokotu‘utu‘u ke fakakakato ‘a e ngaahi liliu ki he tauhi pau ‘i he kaha‘ú mo e ngaahi totongi ki he fakaleleí ‘i he kuohilí.
- Ngāue mo ha ongo mataotao faivahe ‘e ua mo ha kautaha faivahe ke tokoni ki hono fika‘i ‘o e ngaahi totongi fakaleleí mo fakatonutonu ha fa‘ahinga palopalema fekau‘aki mo e ‘ikai ke tauhi paú.
- Fakahoko ‘a e ngaahi liliu ki he sisitemi faivahé, mo fa‘u ‘a e ngaahi tu‘utu‘uni mo e founga ngāue ke tauhi pau ki he Laó.
- Fakahoko atu ‘a e ngaahi totongi fakalelei ki he ‘emau kau ngāue lolotonga ‘oku uesiá.
Ko e me‘a ‘oku mau ngāue ki ai ‘i he taimi ní
- Te mau kamata ‘a e ‘uluaki takai ‘o e ngaahi totongi fakalelei ki he kau ngāue kimu‘á ‘i he konga kimu‘a ‘o e 2021.
- ‘E hokohoko atu ‘emau ngāue mo e State Services Commission, ngaahi potungāue ‘a e Pule‘angá, kau loea ki he ngāue‘angá mei tu‘á mo e ngaahi ‘iunioní ke fakapapau‘i ‘oku faitatau, taau mo tonu ‘emau ngaahi founga faivahé, ngaahi totongi ki he fakaleleí mo e mālōloó.
Ko e hā ‘a e lao Holidays Act?
Ko e lao Holidays Act 2003 ‘oku fakahaa‘i atu ai ‘a e ngaahi totonu ki he mālōlō ma‘á e tokotaha ngāué pea ‘oku fakataumu‘a ia ke faka‘ai‘ai ‘a hono fakapalanisi ‘o e ngāué mo e ngaahi tapa kehekehe ‘o e mo‘ui ‘a e tokotaha ngāué. ‘Okú ne ‘oatu ki he kau ngāué ‘a e taimi mālōlō tefito ‘oku nau ‘atā ki aí hangē ko e:
- ngaahi taimi mālōlō fakata‘ú
- ngaahi taimi mālōlō kehé
- ngaahi ‘aho mālōlō fakapule‘angá
- taimi mālōlō ki he puké
- taimi mālōlō ki he putú
‘Oku fokotu‘u atu ‘i he Laó ‘a e founga ki hono fika‘i mo totongi atu ‘o e mālōloó mo e vahe faka‘osí.
‘E ma‘u atu ha fakamatala lahi ange ‘i he MBIE Leave Guide(external link)
Ko e hā ‘a e palopalema?
Kuo ‘ilo‘i ha ngaahi palopalema fekau‘aki mo e tauhi pau ki he lao Holidays Act ‘i ha ngaahi Potungāue ‘a e Pule‘angá mo e pisinisi ‘e ni‘ihi ‘i Nu‘u Sila. Hangē pē ko e ngaahi kautaha kehé, na‘e ‘ikai fakakakato ‘e he ‘emau sisitemi mo e ngaahi founga faivahé ‘a e ngaahi fiema‘u ‘oku tu‘utu‘uni ‘e he Laó. Ko hono olá, na‘a mau fakahoko ai hano vakai‘i ‘i he tokoni mai ha kau mataotao mei tu‘a ke solova ‘a e ngaahi palopalema fekau‘aki mo e tauhi paú mo ‘oatu ha fakalelei ki he ngaahi ‘aho mālōlō ‘oku ‘atā mo totonu ke ‘oange ki he ni‘ihi ‘o e kau ngāue lolotongá mo kinautolu kuo nau mavahe atú.
Ko e hā ‘a e fa‘ahinga mālōlō ‘oku mau tokanga ki ai?
‘Oku fekau‘aki ‘a e ngaahi palopalemá mo e ngaahi totonú mo hono totongi ‘o e ngaahi fa‘ahinga mālōlō ko ‘ení:
- ngaahi taimi mālōlō fakata‘ú
- taimi mālōlō ki he putú/tangihanga
- ngaahi taimi mālōlō kehé
- ngaahi ‘aho mālōlō fakapule‘angá
- taimi mālōlō ki he puké/tauhi ki ha taha ‘oku fakafalala
- taimi mālōlō ki he fāmilí/tō‘onga fakamamahí
- taimi mālōlō ki he ako fekau‘aki mo e ngaahi vā fakangāué
Ko e hā ‘a e vaha‘a taimi ‘oku fakahoko ki ai ‘a e fakalelei?
‘E totongi fakafoki ‘e he Kāinga Ora ‘o a‘u ki he ta‘u ‘e ono kimu‘a ‘i he ‘aho na‘e fuofua ‘ilo‘i ai ‘a e ngaahi palopalema ‘i he tauhi paú ‘i Siulai 2016. Ko ia ai, ‘e fika‘i ‘a e ngaahi totongi fakaleleí mei he ‘aho 14 ‘o Siulai 2010.
Ko e kau ngāue fē ‘oku kaunga ki ai ‘eni?
‘E lava ke ke ‘atā ke ma‘u atu ha totongi fakalelei mei he Kāinga Ora kapau ko ha tokotaha ngāue lolotonga pe tokotaha ngāue tutuku koe ‘o e ngaahi kautaha ko ‘ení:
- Kau ngāue ‘a e Kāinga Ora mei he ‘aho 1 ‘o ‘Okatopa 2019
- Kau ngāue ‘a e Housing New Zealand mei he ‘aho 14 ‘o Siulai 2010
- Kau ngāue ‘a e HLC mei he ‘aho 14 ‘o Siulai 2010
‘E kau ‘a e kau ngāue tutuku ‘a e Kiwibuild ki he totongi fakalelei?
‘Oku fakafatongia ‘aki ‘a e Potungāue ki he Ngaahi Falé mo e Langa fakalakalaka ‘i he Feitu‘u Koló (MHUD) ‘a e ngaahi totongi fakalelei ki he kau ngāue ‘a e KiwiBuild kimu‘a ‘i he ‘aho 1 ‘o ‘Okatopa 2019. Ke ‘ilo lahi ange, ‘īmeili ki he MHUD Human Resources ‘i he hrassist@hud.govt.nz
Ko e hā na‘e fehālalaki ai ‘a hono fika‘i o e ngaahi totongi ki he mālōlō?
Ko e lao Holidays Act ko ha konga lao ia ‘oku fihi pea ko e founga ki hono fika‘i ‘o e ngaahi fa‘ahinga kehekehe ‘o e mālōloó na‘e ‘ikai tonu ‘o hoko ai ‘a e tō nounou ko ‘ení ki he ni‘ihi ‘o e kau ngāue lolotongá mo e kau ngāue tutukú.
‘E lava ke faingata‘a ‘a e ngaahi ngāue ki hono fika‘i iá koe‘uhi ‘oku fakafekau‘aki ‘a e Laó ia ki hono totongi ‘o e Ngaahi ‘Aho Mālōlō Fakata‘ú ‘i he tu‘unga fakauike, lolotonga ia ‘oku totongi ‘i ha ngaahi ‘aho ‘a e ngaahi mālōlō kehé hangē ko e mālōlō ki ha putu, ngaahi mālōlō kehé, ngaahi ‘aho mālōlō fakapule‘angá mo e mālōlō ki he puké (BAPS). ‘Oku fa‘a fakatahataha‘i (accrue), fika‘i mo totongi atu ‘a e mālōloó ‘i ha ngaahi houa (‘a ia ko e vaeua‘i ‘ahó = houa ‘e 4).
‘Oku toe ‘i ai foki mo ha ngaahi founga kehekehe ki hono fika‘i ‘o e mahu‘inga ke totongi ki he tokotaha ngāué ‘i ha ‘aho pau pe mālōlō ‘i ha uike hangē ko e Vahe Fakauike Angamahení, ‘Avalisi ‘o e Vahe Fakauiké, Vahe Faka‘aho Totonú mo e ‘Avalisi ki he Vahe Faka‘ahó. Kapau na‘e ngāue‘aki ‘a e founga na‘e ‘ikai tonú, ‘e lava ke iku ai ‘o hulu pe tō nounou ‘i hono totongi ‘o ha tokotaha ngāue.
‘E toe lava foki ke hoko ha ngaahi fehālaaki ki hono fika‘í ‘i he taimi ‘e ma‘u atu ai ‘e he kau ngāué ha ngaahi monū‘ia fakalahi, ngaahi totongi fakalūkufua, ngāue‘i ha ‘ova taimi angamaheni, pe koe fetō‘aki ‘a ‘enau ngaahi houa faka‘ahó pe fakauiké. ‘E toe lava foki ke uesia ‘a e ngaahi monū‘ia ‘oku ‘atā atu ki aí ‘e he founga fokotu‘utu‘u ki hono fakakau pe to‘o ‘o e ngaahi totongí mei he vāhenga kakato te‘eki ke to‘o tukuhaú ‘o fakataumu‘a ke fika‘i ‘a e ngaahi mālōloó.
Ko e hā ‘a e ngāue fakalelei kuo fakahoko?
‘I he konga kimu‘a ‘o e ta‘u ní, na‘e ngāue‘aki ai ‘e he Kāinga Ora ha kulupu ‘o ha kau mataotao ke fakahoko hano vakai‘i fakaikiiki ‘o ‘emau ngaahi sisitemi mo e founga fai vahé. Na‘e ngāue fakataha ‘emau kau mataotao fakalotofalé mo kinautolu mei tu‘á mo e kau mataotao fakalaó ke fa‘u ha founga ke ‘ilo‘i mo fika‘i ai ‘a e ngaahi fehālaaki ‘i he totongi ‘o e kuohilí ki he kau ngāue lolotongá mo e tutukú. Kuo ‘osi ‘ātita‘i tau‘atāina foki ‘emau founga fakaleleí ‘e he Ernst & Young ke fakapapau‘i ‘oku tonu ‘emau ngaahi founga ngāué mo e sisitemi kuo fokotu‘ú ke tonu ai hono totongi atu ‘o ha ngaahi taimi mālōlō ‘oku tonu ke ‘oange ki he kau ngāue lolotongá mo e tutukú.
Na‘e fai pau ‘anefē ‘a e Kāinga Ora ki he lao Holidays Act?
Ko e fiema‘u mu‘omu‘a ia ke mau ‘oatu ‘a e totongi totonú ki he ‘emau kakaí ‘i he hokohoko atú pea kuo mau fakakakato ai ha ngaahi liliu kehekehe ki he sisitemí, founga ngāué mo e tu‘utu‘uni ngāué ke fakapapau‘i ‘oku hokohoko atu ‘a e tauhi pau ko ia ki he lao Holidays Act. Na‘a mau fakahoko ‘a e ngaahi liliu ko ‘eni ki he tauhi paú ‘i he ‘aho 23 ‘o Sepitema 2020.
Ko e fiha teu ma‘u mai?
‘E fika‘i fakataautaha ha fa‘ahinga totongi fakalelei ‘oku totonu ke fakahoko. Koe‘uhi ko e makehe ko ia ‘o e hisitōlia ‘o e ma‘u‘anga pa‘angá mo e ngaahi fa‘unga ‘o e mālōloó ki he tokotaha takitaha, ‘e kehekehe pē ‘a e mahu‘inga ‘e totongi atú.
Ko e hā ha ngaahi me‘a ke to‘o pe totongi ‘inasi te ne uesia ‘a e ngaahi totongi fakalelei?
‘Oku fakakalasi ‘a e ngaahi totongi fakaleleí ko ha ma‘u‘anga pa‘anga pea ‘oku fiema‘u ai ke fakahoko ‘a e ngaahi me‘a ke to‘o/totongi ‘inasi ko ‘ení:
- PAYE (Tax). ‘E ‘i he tu‘unga eni ‘o e ‘Tukuhau Makehé (Extra Tax)’. (Vakai ki he uepisaiti ‘a e IRD ki ha fakamatala lahi ange fekau‘aki mo e Tukuhau Makehé. Te ke toe lava foki ‘o fetu‘utaki hangatonu ki he Inland Revenue ‘i he fika 0800 227 774.)
- Ngaahi totongi ‘oku to‘o ki he Nō ‘a e Tokotaha Akó (Student Loan deductions)
- Kapau ko ha mēmipa lolotonga koe ‘i he KiwiSaver ‘e ngāue‘aki pē ho‘o tu‘unga totongi ‘oku lolotonga to‘ó. ‘E toe ‘oatu foki ‘e he Kāinga Ora ‘a e totongi 3% ‘oku tānaki atu ‘e he ngāue‘angá ki he kau mēmipa ‘oku ‘atā atu ki aí.
‘E fēfē kapau na‘e hulu hono totongi mai aú koe‘uhí ko ha totongi ‘o ha mālōlō na‘e ‘ikai ke tonu?
‘I he malumalu ‘o e ngaahi founga ngāue mo e sisitemi faivahe kimu‘á, ‘e ‘i ai ha kau ngāue lolotonga mo tutuku ‘e ala hulu atu hono totongi kinautolú. ‘Oku fie fakahā ‘e he Kāinga Ora na‘e fakahoko kotoa ‘a e ngaahi totongí mo ia na‘e ma‘u maí ‘i he loto lelei (good faith) pea ‘e ‘ikai ke toe ‘eke ha totongi na‘e hulu.
Na‘á ku mavahe mei he kautahá peá u toe foki ki ai. ‘E uesia nai heni ‘eku totongi fakalelei?
‘E fika‘i fakataautaha ‘a e vaha‘a taimi ngāue takitaha. Kapau ‘okú ke ‘atā atu ki ha ngaahi totongi tu‘o lahi, ‘e fakataha‘i kinautolu ‘o totongi faka‘anga taha atu ia ‘i ha fo‘i totongi pē ‘e taha.
‘Oku anga fēfē ha‘aku ‘ilo pe ‘oku ou ‘atā atu ki he fakalelei?
Kapau ‘okú ke ‘atā atu ki ha totongi, temau fetu‘utaki atu kiate koe ‘i he ‘īmeilí pe faitohí ‘o ngāue‘aki ‘a e ngaahi fakaikiiki ‘oku mau lolotonga ma‘u fekau‘aki mo koé. Te mau fiema‘u ha ngaahi me‘a fakapepa tukupau meiate koe ke fakamo‘oni‘i ‘aki ho ngaahi fakaikiikí mo fakahū ‘a e totongí ki ho‘o ‘akauni pangikē kuo ‘omaí.
Kapau ‘oku te‘eki ai ke ke fanongo meiate kimautolu ka ‘okú ke tui ‘oku totonu ke ke ma‘u atu ha totongi ‘i he ‘emau ngāue ki he totongi fakalelei ‘i he lao Holidays Act, fakafonu ‘emau foomu ke totongi ‘i he Holidays Act ‘i he ‘initanetí.
Te u ma‘u mai ‘afē ‘a ‘eku totongi?
Hili pē ‘emau fakamo‘oni‘i ho‘o ngaahi me‘a fakapepá, temau fakahā atu leva ‘a e ‘aho ‘e ‘oatu ai ho‘o totongí. ‘E fakahoko fakamāhina ‘a e ngaahi totongí.
‘E fēfē kapau ‘e ‘ikai ke u ‘eke ‘a ‘eku totongi?
Fakatatau ki he ngaahi kupu 6, 7 mo e 8 ‘o e lao Unclaimed Monies Act 1971, fekau‘aki mo e ngaahi pa‘anga ‘oku te‘eki ai ke ‘eké, ‘e ‘ave leva ia ki he Potungāue Tukuhaú (IRD).
‘E lava ke ‘ave ‘a ‘eku totongí ki ha ‘akauni pangikē ‘i tu‘apule‘anga?
‘Oku mau fakahoko pē ‘a e ngaahi totongi ki he ‘akauni pangikē Nu‘u Sila kuo fokotu‘u mai. ‘Oku ‘ikai fiema‘u ia ko ha ‘akauni ‘oku lēsisita ‘i ho hingoá.
Ko e hā ‘a e me‘a ‘e hoko kapau kuo pekia ‘a e tokotaha ngāue tutuku ‘oku uesiá pe ‘ikai malava ke ne fakahoko ha ‘eke?
Ke vakai‘i pe ‘oku totonu ke ‘oatu ha totongi fakalelei, ‘e fiema‘u ke ke fakafonu ‘emau foomu ke totongi ‘i he Holidays Act ke fakamo‘oni‘i ho ‘ilo‘i‘angá mo ‘omai ha ngaahi me‘a fakapepa ke fakapapau‘i ‘oku fakamafai‘i koe ke ke fakafofonga‘i ‘a e tokotaha kuo pekiá pe tokotaha ko iá.
Na‘á ku ma‘u mai ha ki‘i totongi si‘isi‘i pē. Ko e hā na‘e totongi mai ai kia au ha ki‘i mahu‘inga si‘isi‘i pehē?
‘Oku fiema‘u mai kimautolu ‘e he Laó ke fakapapau‘i ‘okú ke ma‘u atu ha fa‘ahinga totongi pē ‘oku totonu ke ke ma‘u atu ‘o tatau ai pē pe ‘oku si‘isi‘i.
‘E lava ke u foaki ‘eku totongí ki ha kautaha ngāue ‘ofa?
‘Oku ‘ikai lava kemau foaki fakahangatonu ho‘o totongí ki ha kautaha ngāue ‘ofa. Te ke lava ‘o foaki ia hili ho‘o ma‘u atu ho‘o totongí.
Na‘a mou fengāue‘aki mo e Public Service Association (PSA)?
‘Io. Na‘a mau fengāue‘aki mo e PSA fekau‘aki mo e tauhi paú mo e fakaleleí kimu‘a hono fokotu‘u ‘o e polōsekí mo e ngaahi palopalema tefitó ‘i he kotoa ‘o e polōsekí.
Kuo ‘ātita‘i tau‘atāina ‘a e founga ngāue ki he fakalelei?
Na‘a mau faka‘aonga‘i ‘a e kau mataotao tau‘atāina ‘i he fakaleleí mei he Ernst & Young ke fakahoko hano ‘ātita‘i fakalūkufua ‘o e founga ngāué mo e ngaahi ngāue fakafika ‘oku ngāue‘akí. Na‘e kakato ‘a e ‘ātitá kimu‘a pea toki fakahoko ‘a e ngaahi totongí.
Kuo ma‘u atu ‘e he kau ngāue lolotonga na‘e uesiá ‘enau totongi fakalelei?
‘Io. Ko ha konga ‘o ‘emau fakaleleí, na‘a mau ‘ilo‘i mo fika‘i ai ‘a e mālōlō ‘oku totonu ke ma‘u ‘e he ‘emau kau ngāue lolotonga ‘oku uesiá kimu‘a hono fakahoko ‘o e ngāue tatau ki he kau ngāue tutukú. Na‘a mau ‘oatu ‘a e ngaahi totongi fakalelei ki he tokotaha kotoa pē ‘i he kautahá na‘e uesia ‘i he ‘aho 11 ‘o Tīsema 2020.
Ki ha fakamatala lahi ange
Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o fa‘ahinga fehu‘i fekau‘aki mo ‘emau fakalelei ‘i he lao Holidays Act, fetu‘utaki mai kiate kimautolu ‘i he holidaysact@kaingaora.govt.nz
Te mau fakalelei‘i ‘a e ngaahi Ngaahi Fehu‘i ‘Oku Fa‘a ‘Eke (FAQs) ko ‘ení ‘i he hokohoko atu ‘emau ngāue ki aí.
Faka‘uhinga‘i ‘o e taimi mālōloó (leave) mo e ngaahi tu‘unga totongi ki he taimi mālōloó ‘i he lao Holidays Act 2003.
Ngaahi fa‘ahinga ‘o e taimi mālōloó
ngaahi taimi mālōlō fakata‘ú (annual holidays): ‘Oatu ki he kau ngāué ‘o ha taimi ke mālōlō ai meí he ngāué pea totongi ke mālōlō mo fakafo‘ou ‘a e iví.
taimi mālōlō ki ha putu (bereavement/tangihanga leave): Taimi mālōlō ‘oku totongi ke faka‘aonga‘i ‘e he kau ngāué kapau ‘e mate ha tokotaha fāmili ofi.
taimi mālōlō ki ha taimi kehe (alternative holiday): ‘Oku ‘oatu eni ki ha tokotaha ngāue na‘e ngāue ‘i ha ‘aho mālōlō fakapule‘anga na‘e mei hoko ko ha ‘aho ngāue angamaheni.
‘aho mālōlō fakapule‘anga (public holiday): ‘I he lao Holidays Act 2003, ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi ‘aho mālōlō fakapule‘anga ‘e 11, ‘o tānaki atu ki he ngaahi taimi mālōlō fakata‘ú. ‘Oku ‘atā atu ha tokotaha ngāue ki he ‘aho mālōlō fakapule‘angá kapau ‘e hoko ‘a e ‘aho mālōlō ko iá ‘i he ‘aho na‘e mei ngāue ai ‘a e tokotaha ngāué.
mālōlō puke/tauhi ki ha tokotaha ‘oku fakafalala ange (sick/dependent care leave): Taimi mālōlō ‘oku totongi kapau ‘oku puke pe lavea ‘a e tokotaha ngāué, hono malí, hoá, fānau tauhí pe ni‘ihi kehe ‘oku fakafalala angé.
taimi mālōlō ke ako ki he vā fakangāué (employment relations education leave): ‘Oku ‘oatu ki he kau mēmipa ‘o e ‘iunioní ke fakalahi ‘enau ‘ilo fekau‘aki mo e vā fakangāué.
mālōlō ki he tā fakamamahi ‘i he fāmilí/‘apí (family/domestic violence leave): ‘E ala ‘oatu ki ha tokotaha ngāue ‘oku uesia ‘e he tā fakamamahi ‘i he fāmilí.
mālōlō DBAPS: Ko e fo‘i lea eni ‘oku fakatahataha‘i ai ‘a e mālōlō ki he tā fakamamahi ‘i he fāmilí/tā fakamamahi ‘i ‘apí, mālōlō ‘i ha putu, mālōlō ‘i ha taimi kehe, mālōlō fakapule‘anga mo e mālōlō puke/tauhi ki ha tokotaha ‘oku fakafalala.
Ngaahi Tu‘unga Totongi ki he Mālōloó
Vahe Fakauike Angamahení (Ordinary Weekly Pay - OWP)
‘Oku ngāue‘aki ‘a e Vahe Fakauike Angamahení ke fika‘i ‘a e totongi ki he ngaahi mālōlō fakata‘ú pea ko e mahu‘inga ia ‘oku totongi ki ha tokotaha ngāue ‘i he uike takitaha.
Vahe Fakauike Angamahení – uike 4 (ORD4)
‘Oku ngāue‘aki ha founga fakafika ke fika‘i ‘a e vahe fakalūkufua (gross earnings) ki he uike ‘e fā kimu‘á, ‘i he taimi ‘oku ‘ikai malava ai ke fika‘i ‘a e vahe fakauike angamahení tu‘unga ‘i he fetō‘aki ‘a e vahe fakauiké.
‘Avalisi ki he Ma‘u‘anga Pa‘anga Faka‘ahó (Average Weekly Earnings - AWE)
Ko e ‘Avalisi ki he Ma‘u‘anga Pa‘anga Faka‘ahó ko e vahe ia ‘oku ma‘u atu ‘e he tokotaha ngāué ‘i he māhina ‘e 12 te‘eki ke to‘o tukuhau kimu‘a ‘i he faka‘osinga ‘o e vaha‘a taimi ki he vahe fakamuimui tahá, kimu‘a ‘i hono fakahoko ‘o ha mālōlō fakata‘u, vahevahe ‘aki ‘a e 52.
Vāhenga Faka‘aho Totonú (Relevant Daily Pay - RDP)
‘Oku fika‘i ‘a e ngaahi totongi ki he mālōlō fakapule‘angá, mālōlō ki ha putu/tangihanga, puke/tauhi ki ha taha ‘i ‘api, malōlō ‘i ha taimi kehe, mo e taimi mālōlō ki ha ako fekau‘aki mo e vā fakangāué ‘o faka‘aonga‘i ‘a e Vāhenga Faka‘aho Totonú pe ‘Avalisi ki he Vahe Faka‘ahó. Ko Vāhenga Faka‘aho Totonú ko e vahe ia ‘oku ma‘u angamaheni ‘e ha tokotaha ‘i he ‘aho ‘e taha.
‘Avalisi ki he Vahe Faka‘ahó (Average Daily Pay - ADP)
Kapau ‘e ‘ikai lava ke fika‘i ‘a e Vāhenga Faka‘aho Totonú, pe ‘oku fetō‘aki ‘a e vahe faka‘aho ‘a e tokotaha ngāué ‘oku fai ki ai ‘a e tokangá, ‘e lava ke ngāue‘aki ‘a e ‘Avalisi ki he Vahe Faka‘ahó. Ko e ‘Avalisi ki he Vahe Faka‘ahó ko e ‘avalisi faka‘aho ia ‘o e vahe ‘a e tokotaha ngāué te‘eki ke to‘o tukuhau ‘i he uike ‘e 52 kuohilí.
Kuo fakafo‘ou ‘a e peesí: 17 Tīsema 2020