Ngaahi Tauhi‘anga Lēkootí mo e ngaahi lēkooti ‘o e hisitōliá

‘Oku tauhi ‘e he Kāinga Ora ‘a e ngaahi lēkooti ‘o e hisitōlia ki he fale nofo‘anga ki he fa‘ahinga ‘oku mā‘ulalo ‘enau tu‘unga fakapa‘angá ‘a Nu‘u Silá, kau ai ‘a e ngaahi palani fale, lau‘i tā fuoloa, mo e ngaahi fakatotolo kuo tauhí. Tatau ai pē pe ko ha tokotaha ma‘u ‘api koe, tokotaha fakatotolo, pe fa‘u hisitōlia, ‘oku ‘oatu ‘e he ngaahi lēkooti ko ení ‘a e ngaahi fakakaukau mahu‘inga mo ‘aonga fekau‘aki mo e ngaahi ‘api fakapule‘anga ki mu‘á mo e ngaahi tu‘utu‘uni ngāue ki he fale nofo‘angá.

Ko hono ma‘u atu ‘emau ngaahi lēkootí

Ko e ngaahi lēkooti lahi ‘oku tauhi ia ‘e he Archives New Zealand(external link) pea ‘e lava ke ma‘u ia fakafou ‘i he Archway(external link). Ko e ngaahi tauhi‘anga lēkooti ko ení ‘oku kau ki ai ‘a e ngaahi me‘a fakapepa meí he:

• Housing Division of the Ministry of Works (Tafa‘aki ki he Fale Nofo‘angá ‘a e Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Lalahí)
• Kautaha Nō ‘a e Pule‘angá Ki He Ngaahi Langá
• Housing Corporation of New Zealand
• Housing New Zealand Ltd

Ngaahi kautaha kehe, kau ai ‘a e kau Polisí, Potungāue Akó, Māori Affairs, Pilīsoné (Corrections), mo e Post Office, na‘a nau ma‘u ‘i ha ngaahi taimi ki mu‘a ha ngaahi fale ‘a e pule‘angá.

Fiema‘u ke kumi ki ha lēkooti fakapatonu? ‘A‘ahi ki he Archives New Zealand(external link).

Fakamatala ki he ngaahi ‘apí mo e ngaahi palani ki he falé

‘Oku mau tauhi ‘a e ngaahi palani fale mo e fakatafenga vai, ‘a ia na‘e fa‘a fiema‘u ‘e he kau ma‘u ‘apí, ngaahi kōsilió, mo e kau ngāue monomonó.

Ngaahi palani ‘oku ala ma‘ú:

• Laka hake ‘i he ngaahi ‘ata filimi ‘e 20,000 – 30,000 ‘o e ngaahi palani ‘o e ngaahi ‘api na‘e langa ‘i he vaha‘a ‘o e 1937 – 1987.
• Ko e ngaahi palani fale mo e fakatafenga vai ‘e ni‘ihi kuo scan pea lava ‘o ‘īmeili ‘o ‘ikai ha totongi ki ai.
• ‘Oku te‘eki ai ke ‘i ai ha tatau fakakomipiuta ‘o e ngaahi palani kuo paakí.

Fakatokanga‘i ‘oku lolotonga ‘i ai ‘a e ngaahi lēkooti fakangatangata ma‘a: Manawatū, Taranaki, Waikato, mo Bay of Plenty.

Founga ke kole ‘aki ha palani

• ‘Omai ‘a e tu‘asila ‘o e ‘apí.
• Kapau ‘e lava, fakakau mai ki ai ha fika fakamo‘oni (reference) ki he palani fakatafenga vaí (ala ma‘u atu mei ho‘o kōsilio fakakoló).
• Faka‘atā ha taimi ke fakahoko ai ‘a e ngāué:
  • Ngaahi palani kuo scan: ‘Ave atu ‘i loto ‘i ha ngaahi ‘aho kapau ‘e malava ‘o toe ma‘u hake.
  • Ngaahi palani ‘oku ‘ikai lava ‘o scan: ‘E lava ke a‘u ki ha ngaahi uike ke ma‘u hake mo scan.
  • Ngaahi tatau pepá: Lōloa ange ‘a e taimi ke ngāue ai ki aí.

Fakatokanga‘i ‘e ala toe lahi ange ‘a e fakamatala ‘e kole atu kapau ‘e faingata‘a ke ‘ilo‘i ha palani.

Fiema‘u ke kole ha palani fale? Fetu‘utaki ki he Archives New Zealand(external link).

Ngaahi lau‘i tā fakahisitōlia

‘Oku kau ‘i he ‘emau tauhi‘anga lēkootí ha ngaahi lau‘i tā fakahisitōlia lahi, kau ai ‘a e:

• Langa mo hono tofi ‘o vahevahe ‘a e ngaahi fale ‘a e pule‘angá
• Ngaahi langa fakalakalaka ‘o e sekitoa ki he langá
• Ngaahi tā ‘o e kau ngāue mo e ngaahi lau‘i tā fakatimí
• Ngaahi ‘ata ‘o e ngaahi kautaha ngāue ‘a e Kāinga Ora ‘i he kuohilí

Fiema‘u ke kole ha lau‘i tā?

Fakahū mai ha kole ki he ‘emau Timi Lēkootí ke sio pe ‘oku ma‘u ‘a e la‘ui tā ko iá. 

Ki he ngaahi tā ‘o e kakai ‘oku lava ‘o ‘ilo‘í, ‘oku mau fiema‘u ha tohi kole ‘o fakahaa‘i mai ai ‘a ho pīkinga mo e tokotaha ko iá.

Ngaahi tohi fekau‘aki mo e fale ‘a e pule‘angá

Ko Dr. Ben Schrader, We Call It Home (‘Oku Mau Ui ia Ko ‘Api): A History of State Housing in New Zealand (Ko Ha Hisitōlia ‘o e Fale ‘a e Pule‘angá ‘i Nu‘u Sila) (2005)
Fakamafai‘i ‘e he Potungāue ki he Anga Fakafonuá mo e Tofi‘á mo e tokoni ‘a e Housing New Zealand, ‘o ne ‘oatu ai ha fakamatala fakaikiiki fekau‘aki mo e langa ‘o e ngaahi fale ‘a e pule‘angá, ‘o vakavakai‘i ai ‘a ‘ene uesia ‘a e ngaahi komiunitií, ngaahi a‘usia ‘a e kau nofo totongí, mo e feliliuaki ‘i he vakai ‘a e kakaí ‘i he tuku‘au mai ‘a e taimí.

Peter Shaw, A History of New Zealand Architecture (1997)
‘Okú ne sivisivi‘i ‘a e founga ‘oku fakafōtunga ai ‘e he ngaahi uesia fakahisitōlia, fakafonua, mo e ‘ātakaí ‘a e liliu ‘o e ngaahi founga langa ‘a Nu‘u Silá.

Gael Ferguson, Building the New Zealand Dream (1994)
‘Okú ne sivisivi‘i ‘a e liliu ‘o e ngaahi fale ‘a e pule‘angá ‘i Nu‘u Silá, ‘o sivisivi‘i ‘a e ngaahi tu‘utu‘uni ngāue ‘a e pule‘angá, ngaahi ‘alunga ‘o e langá, mo e uesia fakasōsiale ‘o e ngaahi ngāue fekau‘aki mo e fale nofo‘anga ma‘á e kakaí.

A. D. Trlin, Social Welfare and New Zealand Society (1977)
‘Okú ne sivisivi‘i ‘a e fakalakalaka ‘o e sisitemi ki he ngaahi tokoni ‘a e pule‘angá, vakavakai'i hono ngaahi laó, tefito‘i fakakaukau ‘o e ngaahi me‘a kuo hokó, mo ‘ene uesia ‘a e sosaietí.

Cedric Firth, State Housing in New Zealand (1949)
Paaki ‘e he Potungāue ‘o e Ngaahi Ngāué (Ministry of Works), ‘okú ne ‘omai ha vakai kakato ki he ngaahi ngāue fekau‘aki mo e kamakamata ‘o e ngaahi fale ‘a e pule‘angá, ‘o kau ki ai ‘a e ngaahi palani langa, ngaahi lau‘i tā, mo e ngaahi fakakaukau fekau‘aki mo e tisaini mo e langa ‘o e ngaahi fale ma‘á e kakaí.

Mahu‘inga‘ia ‘i he ngaahi tohi ko ‘ení? Vakai‘i ‘a e NZHistory.net.nz(external link)

Ngaahi fakatotolo mo e ngaahi līpooti kuo tauhi ke fakatolongá

Ngaahi līpooti ki he māketi fale nofo‘angá (2003 – 2005)

Na‘e fakakau ‘i he ngaahi līpooti ko ení ‘a e ngaahi mahu‘inga ‘api, ngaahi tu‘unga ‘o e totongi nofó, mo e ala lava ke ma‘u ha ‘apí. ‘Oku ala fai ‘a e vakai ki he ngaahi līpooti fakahisitōliá ‘i he Ngaahi Līpooti mo e Ngaahi Tohi kuo Pulusí

Kuo fetongi ‘a e ngaahi līpooti ko ení ‘aki ‘a e Līpooti Fakafonua ki he Māketi Fale Nofo‘angá (National Housing Market Report)(external link) (MBIE).

Fakatotolo Fekau‘aki mo e Fale Nofo‘angá ‘i Nu‘u Silá

‘Oku fakahoko ‘e he Centre for Housing Research Aotearoa New Zealand (CHRANZ)(external link) ha fakatotolo tau‘atāina fekau‘aki mo e ngaahi ‘alunga ‘o e fale nofo‘angá. 

‘Oku līpooti ‘a e ngaahi vakai‘i ‘o e ngaahi taumu‘a ngāue ‘i he kuohilí ki he fale nofo‘anga ‘a Nu‘u Silá ‘i he Annual Report (Līpooti Fakata‘ú) mo e Statement of Intent.