4. Faatauina mai
Vailiili faagasologa e faatauina mai ai se muai fale e te nofo ai, ma iloa tauofoga eseese ma metotia o fua i ai le tau o se fale ma iloa faiga e fua i ai se muai tau e te ofoina atu.
O le vaega lea e te iloa ai le faagasologa e faia ai le faatauina mai o lou fale, amata mai i metotia e faatau atu ai ma faasolo atu ai i se tau e te muai ofoina atu.
O lena tonu lava – ua e maua le fale e fetaui lelei ma oe. Ofo atu loa se tau e te manao e faatau mai ai. E lua ituaiga tauofoga – noatia ma tuutuuga ma le aunoa ma tuutuuga.
Tauofoga noatia ma tuutuuga
E te ofoina atu se tau i luga o tuutuuga patino e tatau ona faataunuu a o le i avea ma maliega faatauina atu ma le faatauina mai e aunoa ma ni tuutuuga. E tatau na aofia i tuutuuga se faamaoniga mai le faletupe po o le faalapotopotoga nonogatupe, lipoti a le tagata asiasi fale po o se lipoti LIM. O soo se tuutuuga e tatau na faataunuu i aso faatulagaina na malilie i ai.
Tauofoga aunoa ma ni tuutuuga
E leai ma ni tuutuuga o faia faatasi ma se tau ua e ofoina atu. A talia se tau ua ofoina atu e aunoa ma ni tuutuuga, o lona uiga ua noatia faatulafonoina le faamae‘a o tulaga uma e te faatauina mai ai le fale.
E tatau na faatali se tau e te ofoina atu e aunoa ma ni tuutuuga seia maea na iloilo e lau loia faufautua po o le fua fanua le maliega faatauina atu ma le faatauina mai ma ua avatu se faamaoniga atoa o lau faaunegatupe mo se fale mai le faletupe po o le faalapotopotoga nonogatupe. O le vaitaimi foi lea e faagata ai ma lou filigā i tulaga uma e tatau ona fai.
E fa auala e taulia ai fale o faatau atu i Niu Sila. E tofusia auala taitasi ma tuutuuga patino ma tulaga moomia. Ia e malamalama muamua i metotia eseese e faatau atu ai se fale, a o le i ofo atu se tau mo se fale o e manao ai.
Taupulega
O le auala sili lea e masani na faatau atu ai se fale. E lisi faatasi le fale ma se tau pe aunoa ma se tau, ona e faia lea o se tauofoga tusitusia e te faatauina mai ai – e aofia ai ma le aofaiga ua e manao e totogi. E pule lava le tagata o faatauina atu le fale pe talia, teena po o le ese o se tau e ofo atu. A ofo atu se tau e ese mai le tau na e ofoina atu, o lona uiga lua te faia se taupulega i se tau.
Faatauina atu i luga o tauofoga po o le aso e faagata ai
E lisi se fale e le o pipii i ai ma le tau e faatau atu ai ma tuu atu le avanoa i tagata o mananao e faatau mai e ofoina atu se tau faatasi ma ni tuutuuga pe leai foi ni tuutuuga. E iloilo e le tagata o faatauina atu le fale tauofoga ma talia se tauofoga po o le faia o se taupulega ma nisi o tagata o fia faatauina mai le fale. E leai se afaina o le tau matemate o se tau o ofoina atu e isi o fia mananao i le fale.
E tai tutusa le faiga e faatauina atu ai i le aso e faagata ai ma le faiga e faia ai tauofoga ae tuu avanoa i le taupuleina o tuutuuga e ono faia. E masani na faaaoga e le sui o faatauina atu le fale se faamaumauga patino i tauofoga, o se ituaiga maliega mo fale faatauina atu ma le faatauina mai.
Faatauina atu tumaoti
O le tele o fale e tumaoti le faiga e faatauina atu ai e fai sa‘o lava i le va o le tagata na te faatauina mai ma le tagata o faatauina atu. Afai o e mafaufau o se auala lea e te faatauina mai ai se fale, e taua tele le aafia ai o lau loia faufautua mai le amataga. E fesoasoani lau loia ia maua se tonu lelei mo tulaga faigata.
Faatautui
O fale faatautui e faatautava ai lau ofo ma isi o mananao e faatau mai le fale. E faatulaga e le sui o faatauina atu le fale se faasiliga e totoe po o le tau maualalo e faatau atu ai le fale faapea ma tuutuuga o le faatauina mai (e pei o le aso e aloaia ai).
A e faatauina mai se fale i se faatautui, o lona uiga e leai ni tuutuuga e noatia ai – e tatau na e sailia se fautuaga faaletulafono ma saili ma le filigā tulaga uma e tatau ai, faamaonia muamua le tupe e faatau mai ai a o le i faia le faatautui ma sauni e totogi lau tupe teu i le aso lava lea.
Ofoina atu o se tau a o le i faia le faatautui
E iai tulaga, e ono talia ai e le sui o faatauina atu le fale se tau ua ofoina atu a o le i aulia le aso na faasalalau e faia ai le faatautui. A tupu se tulaga faapea e masani ai ona vave faataunuu le faatautui mai le aso na fuafuaina po o le faaleaogaina atoa o lea faamoemoe pe afai ua uma na saini le maliega faatauina atu ma le faatauina mai.
A e manao e ofo atu se tau e faatau mai ai a o le i aulia le aso o le faatautui, talanoa i lau loia faufautua po o le fua fanua mo se fautuaga.
Fautuaga – KiwiSaver ma faatautui
A fia tala i tua au saofaga KiwiSaver mo le fia faatauina mai o se muai fale, e le mafai na faaaoga le tupe lea e fai ai lau tupe teu pe a faatauina mai i se faatautui. E faaaoga au saofaga KiwiSaver e totogi ai le vaega o faatauina mai ai i le aso e aloaia ai.
E taua tele lou vailiili o tulaga uma o le fale ua e manao e faatau mai. Tuu atoa i ai lou malosi e faamaopoopo ma iloilo faamatalaga ma faamaumauga taua e faatatau i le fanua ma le fale, faatasi ma le fesoasoani a lau loia faufautua ma le fua fanua. O le uiga tonu lena o le filigā e tatau ai.
O au tapenapenaga ma le filigā e tatau na aofia ai:
- Le lipoti Land Information Memorandum (LIM) - O se aotelega o faamatalaga o taofia e le pulega faalotoifale. E ono aofia ai faamatalaga e pei o pemita faufale ma tulaga o noatia ai le fale i se pemita aloaia.
- Lipoti tagata asiasi fale - O se auiliiliga o le tino ma le malosi o le fale ma le fanua. A maua atu i se lipoti ni faaletonu e tatau ona toe lipea, e ono mafai se taupulega ma le sui o faatauina atu le fale e toe faaleleia mea o faaletonu a o le i aulia le aso e aloaia ai po o le tuuitiitia o le tau e te faatauina mai.
- Tau fuafuaina - E ono talosagaina e le faletupe po o le faalapotopotoga nonogatupe se tau fuafuaina e iloa ai po o sa‘o ma talafeagai le tau o le fale. E iloa ai foi po o fetaui lau tupe o totogi ma le tulaga o le fale.
- Igoa o tagata o umia le fanua, fanua e sopoia ma noataga faapitoa - O le tagata o tusia le igoa i le faamaumauga o ia foi na te umia le fale ma le fanua ma faailoa ni aitalafu o faia i le taimi nei i luga o le fale. E iai tulaga e tapu ai mea e mafai na e faia i le fanua i luga o fanua e sopoia ai le ulufale atu i le fanua ma noataga faapitoa.
Fautuaga – tauofoga i faatautui
Afai o e tapenapena e fai se tau e ofo atu i se faatautui, e tatau na e faia tulaga uma ma le filigā e tatau ai a o le i aulia le aso o le faatautui talu ai o le tagata e malo lana ofo, o lona uiga e leai ma ni tuutuuga e noatia ai se tau ua na ia ofoina atu. O lona uiga e iai mea e tatau ona totogi i le taimi lava lea, tusa lava pe afai e le i manuia se ofo na e faia e faatau mai ai le fale.
E avea le maliega faatauina atu ma le faatauina mai ma konekarate faatulafonoina i le va o le tagata na te faatauina mai ma le tagata o faatauina atu. E aofia ai tulaga o le a faagaioia i le taimi e faatauina mai ai, o le aso, tuutuuga ma aiaiga uma o le faatauina mai o se fale.
E ono aofia i tuutuuga e tatau ona e faia vaega nei e pei o le:
- faamaonia o le faamaoniga atoa o se faaunegatupe mo se fale
- faamaonia le aloaia na tala i tua o au saofaga KiwiSaver mo se muai fale faatau (pe afai o faaaoga au saofaga KiwiSaver e fai ai lau tupe teu)
- o le faatauina atu o se isi fanua ma le fale
- saili po o ai o umia le fale, lipoti LIM ma le lipoti a le tagata asiasi fale
- se vaega faagata – e mafai ai ona e faaleaogaina se maliega pe faaleaogaina e le tagata o faatauina atu pe afai e le i faataunuu tuutuuga i le aso na faatulagaina
- se vaega i luga o le filigā e tatau ai – e mafai ai ona e faaleaogaina se maliega pe afai e le i faataunuuina se fuafuaga e lipea ai se faaletonu na malilie i ai.
Fautuaga – taupuleina o le aso e aloaia ai
A talafeagai ma oe, e lelei le aua le tuu le aso e aloaia ai i le Aso Faraile. A iai ni faaletonu ua tatau na faia i ai se fuafuaga, e leai se faatali seia uma le faaiuga o le vaiaso faatoa lote.
Afai o e fuafua e faaaoga au saofaga KiwiSaver e faatau mai ai i le aso e aloaia ai, ia mautinoa o fetaui le aso e aloaia ai ma le aso e mafai na tala ai i tua au saofaga KiwiSaver.
A o le i sainia
O le taimi lava e te sainia ai, o lona uiga ua noatia faatulafonoina oe faapena le tagata na faatauina atu le fale e ausia tuutuuga o le maliega e faatauina atu ma le faatauina mai. O le mea tonu lena, e taua ai lou iloilo muamua o tulaga nei ma lau loia faufautua po o le fua fanua.
E avatu ia te oe e le sui lesitala fanua ma fale se kopi o le New Zealand Residential Sale and Purchase Agreement Guide faatoa e saini ai le maliega faatauina atu ma faatauina mai. E mafai na e talosaga mo se kopi pe afai e le i avatua sau kopi.
Fautuaga – tulafono mo sui lesitala fanua ma fale
E faasolo mai taiala e mautinoa ai o lo o talafeagai ma sa‘o auala o talia ai oe, e faapena foi ona faatulaga i lalo o le Real Estate Agents Act 2008 tulaga moomia uma e tatau i sui lesitala fanua ma fale ona ausia.
O a lava ni amioga po o uiga faaalia a le sui lesitala fanua ma fale ua le fetaui, ona tuuina mai lea o se faasea i le Real Estate Authority i le rea.govt.nz(external link).
O le taimi lava e talia ai se tau na e ofoina atu, o le taimi foi lea e faamautu ai se faamaoniga atoa o lau faaunegatupe mo se fale.
O le taimi foi lea e iloilo ai e le faletupe po o le faalapotopotoga nonogatupe faamaumauga uma e uiga i le fale ua e manao ai ina ia mautinoa o ausia e le fale tuutuuga e patino i noataga tau nonogatupe. O le maua ai o se faamaoniga atoa e faamaonia ai foi ma le aofaiga atoa o le faaunegatupe ma ua mafai loa na e ofoina atu se tau e te faatauina mai ai le fale po o le faia o sau tauofoga i se faatautui. O lona uiga foi ua e lava sauni mo le isi laasaga!
Tagai i nisi o itulau tafailagi faaopoopo e fesoasoani i le taimi e te “Faatauina mai.”
Punaoa tulaga aloaia:
Uma na faafou le itulau: 12 February 2024